________________
सुधा ठीका स्था० ४ उ. २ सू०५३ तमस्कायनाम निरूपणम्
६७३
तमस्काय इति वा २, अन्धकार इति वा ३, महान्धकार इति वा ४ । एवं च तमः, तमस्कायः, अन्धकारः, महान्धकारः ' इति चत्वारि नामानि तमस्का यस्य तमोमात्ररूपता प्रतिपादकानि । तथाऽपराणि चत्वारि नामानि लोकान्धकार लोकतमो - देवान्धकार देवतमोरूपाणि तु तमस्कायस्य प्रगाढतमोरूपता प्रतिपादकानि । तत्र लोकान्धकारः - लोके लोकान्धकार एवास्ति नापरस्तादृश इति लोकान्धकारः, लोकतम इति - लोके तमः - लोकतमः देवान्धकार इति, देवानामन्धकारो देवान्धकारः, तथाविधेऽन्धकारे देवानामपि शरीरमभायाः प्रसर्तुमसमर्थत्वादेवान्धकार इत्युच्यते, अत एव देवा बलवतो देवस्य भयेन तत्र तमस्काये तिरोहिता भवन्तीति वृद्धा इति । एवं देवानां तमो देवतम इति चतुर्थं नाम ४ ।
तथा-तमस्कायस्येतराणि चत्वारि नामानि कार्याश्रयाणि यथा - शतपरिघ १ वात परिक्षोभ २. देवारण्यम् ३, देवव्यूह इति, तत्र वातपरिघः - वातस्य - पवनस्य प्रतिपादक हैं । तथा अन्य जो लोकान्धकार आदि चार नाम हैं वे तमस्काय की प्रगाढ तमोरूपता के प्रतिपादक हैं। लोक में जो अन्धकार है वह लोकान्धकार है वैसा दूसरा कोई नहीं है। लोक में जो तम है वह लोकतम है, देवों का जो अन्धकार है वह देवान्धकार है । ऐसे अन्धकारों में देवों की भी शरीरप्रभा फैलने में असमर्थ रहती है। इसी कारण ऐसे तमस्काय को देवान्धकार कहा गया है । वृद्ध जन ऐसा कहते हैं कि इस देवान्धकार में बलवान् देवके भय से अन्य देव तिरोहित (छुप) जाते हैं । इस प्रकार से देवतम है । तमस्काय के ये वातपरिघ आदि चार नाम कार्याश्रय से हैं । इन से तमस्काय का जो वातपरिघ नाम हुआ है उसका कारण ऐसा है कि यह तमस्काय वातको - पवन को
ચાર નામ કહ્યાં છે, તે તમસ્કાયની પ્રગાઢ તમારૂપતાના પ્રતિપાદક છે. લેકમાં જે અન્ધકાર છે તેને લેાકાન્ધકાર કહે છે, એવા બીજો કાઈ અધકાર નથી. લેાકમાં જે તમ છે તેનું નામ લેાકતમ છે. દેવલાકમાં જે અન્ધકાર છે તેનું નામ દેવાન્ધકાર છે. એવા અન્ધકારમાં દેવાની શરીર પ્રભા પણુ ફેલાઈ શકતી નથી, તે કારણે એવા તમસ્કાયને દેવાન્ધકાર કહ્યો છે.
વૃદ્ધો એવું કહે છે કે આ દેવાન્ધકાર વ્યાપે ત્યારે બળવાન દેવાના ભયથી અન્ય દેવા છુપાઈ જાય છે, એ જ પ્રકારના દૈવતમ પણુ હાય છે.
તમસ્કાયના વાતપરિઘ આદિ જે ચાર નામ કહ્યા છે તે કાર્યને આધારે કહ્યાં છે. તમસ્કાયનું જે વાતપરિઘ નામ કહ્યું છે તેનું કારણ નીચે પ્રમાણે છે.
स
८५
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
