________________
स्थानाने चत्वारि पुरुषजातानि मज्ञप्तानि तद्यथा- आत्मदमो नामैको नो परदमः ४, ४। सू० ४९ ॥
टीका - " चचारि पुरिसजाया" इत्यादि - पुरुषजातानि चत्वारि प्रज्ञ सानि तद्यथा-तथा-सेवकः सन् यथैवाऽऽज्ञाप्यते तथैव यः कर्मणि प्रवर्तते स तथइत्युच्यते, तादृश एकः -कथित् पुरुषो भवति, स्वाम्याज्ञाकारक इत्यर्थः १,
एक:- अपरः पुरुषो नोतथः - सेवकः सन् यथाऽऽदिश्यते तथा यो न प्रयर्तते स पुरुषो नोतथः कथ्यते - स्वाम्याज्ञाबहिर्वतस्यर्थः २,
एक:- कश्चित्पुरुषः सौवस्तिकः-स्वस्तीति कल्याणवाचकं शब्दं भणति यद्वाआत्मतम नो परतम १, कोई एक परतम नो आत्मतम २, इत्यादि रूप ३ - ४ । पुनश्च - पुरुष जात चार कहे गये हैं, जैसे- कोई एक आत्मदम नो परदम १ इत्यादि ।
यहां प्रथम सूत्र के प्रथम भङ्गमें " तथा शब्द उस सेवक पुरुष का वाचक है कि जो जैसा काम करने को कहा जाता है, वैसाही काम करता है । अर्थात् कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो अपने स्वामीकी आज्ञाका पालक होता है १, कोई एक ऐसा होता है जो उससे जैसा काम करने को कहा जाता है वह वैसा काम नहीं करता है, अर्थात् अपने स्वामीकी आज्ञाका बहिर्वर्ती होता है २, तीसरा कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो अपने स्वामीकी स्तुति करता
આ રીતે પણ ચાર પુરુષ પ્રકાર કહ્યા છે—(૧) આત્મતમ ને પરતમ, (२) परतम नो आत्भतम, ( 3 ) आत्मतम अने परतभ, (४) नो आत्मतम ना परतभ. । ३ ।
આ રીતે પણ ચાર પ્રકારના પુરુષા કહ્યા છે—(૧) આત્મદમ ના પરદમ, (२) परहम ना आत्महम, (3) आत्महभ भने परहम, (४) ना आत्महभ ના પરક્રમ. । ૪ ।
"
વિશેષાથ પહેલા સૂત્રના પહેલા ભાંગામાં “ તથા ” પદ એવા સેવક પુરુષનું વાચક છે કે જેને જે કામ કરવાનું કહેવામાં આવે તે કામ કરે છે. એટલે કે કાઇ પુરુષ એવા હાય છે કે જે પેાતાના સ્વામીની આજ્ઞાનું પાલન કરનારી ડાય છે.
-
८
(२) " नो तथा બીજા ભાંગાનું મા તથા ” પદ એ પ્રકટ કરે છે કે ફાઇ પુરુષ એવે! હાય છે કે જે પેાતાના સ્વામીની આજ્ઞાના પાલક હાતા નથી તેને જેવું કામ કરવાનું કહેવામાં આવે તેવું કામ કરતા નથી.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
ܕܕ
