________________
सुधा टीका स्था०४३०२ सू०४३ हस्तिदृष्टान्तेन पुरुषजातनिरूपणम् ६११ शीलेन-स्वभावेन च सङ्कीर्णः-भद्र मन्दमृगस्वभावमिश्रो भवति स गनः 'सङ्कीर्णः '-सङ्कीर्णपदवाच्यो भवतीति ज्ञातव्यः-बोध्यः ४।।
अथ भद्रादीनां मदसमयमाह__" भद्दो मज्जइ " इत्यादि-भद्रः-प्रागुक्तो गजः, शरदि-शरदृतौ, माघतिमदोन्मत्तो भवति ! मन्दः पुनर्वसन्ते माधति । मृगो हेमन्ते माद्यति । सङ्कीर्ण:सर्वकाले-ऋतुषट्के माद्यति । ५
तत्र भद्रादीनां प्रहरणप्रकारो यथा" दंतेहिं हणइ भद्दो, मंदो हत्थेण आहणइ हत्थी ।
गत्ताधरेहि य मिओ, संकिण्णो सवओ हणइ । १।" इति, छाया-" दन्तैर्हन्ति भद्रो, मन्दो हस्तेनाऽऽहन्ति हस्ती।
गात्राघराभ्यां मृगः, सङ्कीर्णः सहन्ति । १ । मू. ४३ । पूर्व ' सङ्कीर्णः सङ्कीर्णमनाः ' इत्यत्र मनःस्वरूपमुक्तम्, अथ वाचः स्वरूपं निरूपयितुं विकथाकथां प्रक्रपते -
मूलम्-चत्तारि विकहाओ पणत्ताओ, तं जहा-इथिकहा १, भत्तकहा २, देसकहा ३, रायकहा ४ । १ । इत्थिकहा चउबिहा -२ रूपमें अपने में धारण करता है. तथा-रूप शरीराकृति से एवं शील स्वभाव से जो सङ्कीर्ण होता है भद्र-मन्द और मृगके स्वभाव से मिलता है ऐसा वह गज सङ्कीर्ण कहा गया है । भद्र हाथी शरद ऋतुमें मदोन्मत्त ( मदमस्त ) होता है, मन्द हाथी वसन्त में, मृग हाथी हेमन्त में, और सङ्कीर्ण हाथी छ वो ऋतुवों में मदोन्मत्त होता है।
“ दंतेहिं हणइ भद्दो इत्यादि।
भद्र हाथी दांतो से, मन्द हाथी सूंढ से, मृग हाथी शरीर-और अधरोष्ठ से, सङ्कीर्ण हाथी अपने समस्त अङ्गोंसे प्रहार करता है-॥४३॥ છે, તથા શરીરાકૃતિ અને શીલ સ્વભાવની અપેક્ષાએ સંકીર્ણ હેય છે, ભદ્ર, મજ અને મૃગના સ્વભાવ સાથે જેને સ્વભાવ મળતા આવે છે, એવા હાથીને
સંકીર્ણ ગજ' કહે છે. ભદ્ર હાથી શરદ ઋતુમાં મદેન્મત્ત થાય છે, મન્દ હાથી વસન્તમાં, મૃગ હાથી હેમન્તમાં અને સંકીર્ણ હાથી છએ ઋતુમાં મદેન્મત્ત થાય છે.
__ " दंतेहि हणइ भद्दो, त्या
ભદ્ર હાથી પોતાના દંતશૂળથી, મન્દ હાથી પિતાની સૂંઢથી, મૃગ હાથી શરીર અને અધરેષ્ઠથી અને સંકીર્ણ હાથી પિતાના સમસ્ત અંગોથી महार रे छ. ॥ सू. ४३ ॥
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
