________________
सुधा टीका स्था०४ उ०२ सू० ४२ वृषभदृष्टान्तेन पुरुषजातनिरूपणम् ५९९
चत्वार ऋषभाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-कुलसम्पन्नो नामैको नो रूपसम्पन्नः ४, एवमेव चत्वारि पुरुषजातानि प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-कुल० ४,६।।
चत्वार ऋषभाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-बलसम्पन्नो नामैको नो रूपसम्पन्नः ४, एवमेव चत्वारि पुरुषजातानि प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-बलसम्पन्नो नामैका ४,.४२।
टीका-" चत्तारि उसभा" इत्यादि-ऋषभाः-बलीवः चत्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-जातिसम्पन्नाः-जातिः-गुणवन्मातृकता, तया सम्पन्नः-युक्तः १, कुलसम्पन्न:-कुलं-गुणवपितृकत्वं, तेन सम्पन्नः २, बलसम्पन्न:-बलं-भारवहनादिसामर्थ्य, तेन सम्पन्नः ३, रूपसम्पन्नः-रूपं-शरीरसौन्दर्य, तेन सम्पन्नः ४। प्रकार से पुरुष भी चार प्रकारके कहे गयेहैं, जैसे-कुल सम्पन्न नो बल सम्पन्न, १ आदि-४। पुनश्च-बैल चार प्रकारके कहे गये हैं, बल सम्पन्न नो रूप सम्पन्न-१ इत्यादि-४ इसी प्रकार से पुरुष भी चार प्रकार के कहे गये हैं-घल सम्पन्न नो रूपसम्पन्न-१ आदि-४, ७ टीकार्थ-वृषभसूत्र में जो चार प्रकारके बलीवर्द प्रगट किये गयेहैं उनका तात्पर्य ऐसाहै--जाति सम्पन्न आदि -मातृ पक्षकानाम जातिहै, पितृ पक्षका नाम कुल है. जिस बैल की जाति गुणयुक्त मातावालीहै, ऐसी गुणयुक्त माता की जाति से जो युक्त होता है वह-बैल जाति सम्पन्न कहा गया है, तथा-गुणवान् पिताका जिसका कुल है ऐसा वह बैल कुल सम्पन्न कहा जाता है । भारवहन शक्ति का नाम बल है. जो-बैल इस बल से सम्पन्न होता है वह बैल बल सम्पन्न कहा जाता है। शारीरिक सौन्दर्य का नाम रूप है. इस रूप से जो बैल सम्पन्न होता है वह-बैल रूप सम्पन्न कहा जाता है । इसी तरह से पुरुष भी चार प्रकार के कहे ઉપર મુજબ સમજવા. બળદના પણ નીચે પ્રમાણે ચાર પ્રકાર પણ કહ્યા છે. (૧) બલ સંપન્ન-ને રૂપ સંપન્ન, ઈત્યાદિ ચાર પ્રકાર સમજી લેવા. પુરુષના પણ બલ સંપન્ન-ને રૂપ સંપન આદિ ચાર પ્રકાર સમજવા.
ટીકાઈ–વૃષભ સૂત્રમાં જે ચાર પ્રકારના બળદ કહ્યા છે તે ચાર પ્રકારનું સ્પષ્ટીકરણ-માતૃપક્ષનું નામ જાતિ છે, પિતૃપક્ષનું નામ કુળ છે. જે બળદની માતા ગુણસંપન્ન હોય છે તે બળદને જાતિસંપન્ન કહે છે. જે બળદને પિતા ગુણસંપન્ન છે, તે બળદને કુલ સંપન્ન કહે છે. ભારવહન કરવાની શક્તિનું નામ બળ છે જે બળદ ભારવહન કરવાની શક્તિવાળો હોય છે તેને બળસંપન્ન કહે છે. શારીરિક સૌંદર્યને રૂપ કહે છે, આ રૂપથી જે બળદયુક્ત હોય છે, તેને રૂપસંપન્ન કહે છે. એ જ પ્રમાણે પુરુષ પણ ચાર પ્રકારના હોય છે–વિશુદ્ધ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
