________________
६००
स्थानाङ्गसूत्रे
" एवामे"-त्यादि-एवमेव - ऋषभवदेव, पुरुषजातानि चत्वारि प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-पुरुषो जातिसम्पन्नः-विशुद्धमातृवंशयुक्तो भवति, एवं कुलबलरूपेष्वपि भङ्गा बोध्याः । इदं दृष्टान्तदान्तिकरूपं सामान्यसूत्रम् १ ।
"चत्तारि उसमा ” इत्यादि-ऋषभाश्वत्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-एक:कश्चिद् ऋषभो जातिसम्पन्नो भवति, किन्तु कुलसम्पन्नो नो भवति १, शेष भङ्गत्रयं सुगमम् । गये हैं-विशुद्ध मातृवंश से जो पुरुष युक्त होता है वह-पुरुष जाति सम्पन्न कहा गया है । विशुद्ध पितृवंश से जो पुरुष युक्त होता है वह-कुल सम्पन्न कहा गया है । भारवहन आदि करनेकी शक्ति से जो युक्त होता है वह-पुरुष बल सम्पन्न कहा गया है,। तथा शारीरिक सौन्दर्य से जो युक्त होता है वह-रूप सम्पन्न कहा गया है, यह दृष्टान्त और दार्टान्तिक रूप सूत्र सामान्य है । चार प्रकार के बैल जो" जाति संपन्न नो कुल सम्पन्न"-इत्यादि रूप से प्रकट किये गये है उनका भाव ऐसा है कि कोई एक बैल ऐसा होता है जो गुणवती माताकी जाति में तो होता है किन्तु-कुल-गुणवान् पिता के वंश का नहीं होता है. इस प्रकार का यह प्रथम भंग है-१ इसी प्रकारसे शेष भाडा त्रय भी समझ लेना चाहिये। जिस प्रकार से ये बैल सम्बन्धी चार प्रकार कहे गये हैं उसी प्रकार से पुरुषों के भी चार માતૃવંશથી જે પુરુષ યુક્ત હોય છે તેને જાતિસંપન્ન કહે છે. વિશુદ્ધ પિતૃવંશથી જે પુરુષ યુક્ત હોય છે તેને કુલસંપન્ન કહે છે. ભારવહન આદિ કર. વાની શક્તિથી જે પુરુષયુક્ત હોય છે તેને બલસંપન્ન કહે છે. તથા શારીરિક સૌદર્યથી જે પુરુષયુક્ત હોય છે તેને રૂપ સંપન્ન કહે છે. આ દષ્ટાન્ત અને દાષ્ટ્રતિક રૂપ સામાન્ય સૂત્ર છે.
બળદના “જાતિ સંપન્ન-નો કુલ સંપન્ન” ઈત્યાદિ જે ચાર પ્રકાર કહ્યા છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ
પહેલે ભાગે--કઈ વૃષભ એ હોય છે કે જે ગુણવતી માતાની અપેક્ષાએ તો જાતિસંપન્ન હોય છે, પણ ગુણવાન પિતાના વંશમાં જન્મ નહીં થવાને કારણે કુલસંપન્ન હેતું નથી. એ જ પ્રમાણે બાકીના ત્રણે ભાંગ પણ સમજી લેવા. જેવી રીતે બળદના આ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે, એ જ પ્રમાણે
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
