________________
स्थानाङ्गसूत्रे
पूर्वमवगाहना निरूपिता, सा च प्रज्ञप्तिषु भवतीति प्रज्ञप्तिस्थानकचतुष्टयं निरूपयितुमाह
मूलम् - चत्तारि पण्णत्तीओ अंगबाहिरियाओ पण्णत्ताओ, तं जहा - चंदपण्णत्ती १, सूरपण्णत्ती २, जंबुद्दीवपण्णत्ती ३, दीवसागरपण्णत्ती ४| सू० ३८ ॥
छाया - चतस्त्रः मज्ञप्तयोऽङ्गवाद्याः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा चन्द्रप्रज्ञप्तिः ९, सूर प्रज्ञप्तिः २, जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिः ३, द्वीपसागर प्रज्ञप्तिः ४ ॥ सू० ३८ ॥
-
टीका - " चत्तारि पण्णत्तिओ " इत्यादि अङ्गबाह्याः - अङ्गानि - आचाराङ्गादीनि तेभ्यो वहिर्भवा बाह्याः - अङ्गबाह्याः - आचाराङ्गादि पृथग्भूताः, प्रज्ञप्तयः - प्रज्ञाप्यन्ते - प्रकर्षेण बोध्यन्तेऽर्था यत्रेति प्रज्ञप्तयः, यद्वा ज्ञप्तिः - अर्थानां बोधः, प्रकृष्टा ज्ञप्तिर्यत्र ताः प्रज्ञप्तयः, ताश्चतस्रः = चतुःसंख्यकाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - चन्द्रप्र ज्ञप्तिः - कालिकतरूपा १, 'सूरप्रज्ञप्तिः, तथा जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिः ' इमे तृतीया
५८०
निरूपित यह अवगाहना प्रज्ञप्तियों में होती है। इसलीये अब सूत्रकार चार प्रज्ञप्तियोंका निरूपण करते हैं। " चत्तारि पण्णत्तीओ " इत्यादि । सूत्रार्थ - चार प्रज्ञसियां अङ्गबाह्य कही गई हैं, जैसे- चन्द्र प्रज्ञप्ति ९, सूर प्रज्ञप्ति २, जम्बूद्वीप प्रज्ञप्ति ३ और द्वीपसागर प्रज्ञप्ति ४ ।
टीकार्थ अङ्गाका तात्पर्य है जो आचाराङ्गादि से बाहिर हो-वे, ये प्रज्ञप्तियां आचाराङ्गादि पृथग्भूत कही गई हैं। प्रकर्ष रूपसे अर्थ- पदार्थ जहां जाने जाते हैं, वे प्रज्ञप्तियां है। अथवा प्रकृष्ट रूप से अर्थों का बोध जहांपर से हो जाता है वह प्रज्ञप्ति है, ऐसी प्रज्ञप्तियां चार जो कही गई हैं उनमें से चन्द्र प्रज्ञप्ति कालिक श्रुतरूप है १ तथा-सूर प्रज्ञप्ति प्रकीर्ण रूप है । जम्बूद्वीपप्रज्ञसि કરવામાં આવ્યું છે. તેથી હવે चत्तारि पण्णत्तीओ " इत्याहिसूत्रार्थ-मा थार प्रज्ञप्तियाने संगमा उही छे, नेम डे (१) यन्द्र अज्ञप्ति, (२) सूर अज्ञप्ति, (3) ४ यूद्वीपप्रज्ञप्ति भने (४) द्वीपसागरप्रज्ञप्ति, ટીકા-અંગખાહ્ય” આ પદને ભાવાથ નીચે પ્રમાણે છે—આચારાંગ આદિ અંગામાં જેમને સમાવેશ થતા નથી એવી પ્રજ્ઞપ્તિને અગબાહ્ય પ્રજ્ઞપ્તિએ કહી છે. ચન્દ્ર પ્રગતિ આદિ ચારને આચારાંગાદિથી પૃથક્ભૂત કહી છે. અથવા અ-પદાર્થના ખાધ જ્યાંથી પ્રકષ રૂપે થાય છે, તેનું નામ પ્રજ્ઞપ્તિ છે. અહીં જે ચાર પ્રજ્ઞમિયા કહી છે તેમાંથી ચન્દ્રપ્રજ્ઞપ્તિ કાલિકશ્રુત રૂપ છે, તથા
આ અવગાહનાનું પ્રજ્ઞપ્તિમાં નિરૂપણ સૂત્રકાર ચાર પ્રજ્ઞતિઓનું નિરૂપણ કરે છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
