________________
५७४
स्थानाशस्त्रे छाया-वतस्रो गोरसविकृतयः प्रज्ञप्ताः , तद्यथा-क्षीरं १, दधि २, सर्पिः ३, नवनीतम् ४॥ १। चतस्रः स्नेहविकृतयः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-तैलं १, घृतं २, वसा ३, नवनीतम् ।४। २। चतस्रो महाविकृतयः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-मधु १, मांसं २, मा ३, नवनीतम् ४१३॥ सु० ३५॥
टीका-" चत्तारि" इत्यादि-गोरसशब्दो रूढथा गोमहिण्यादिदुग्धमभृतिरसवाचकः, गवां रस इति व्युत्पत्या योगार्थों नात्र स्वीकृतः, तद्रूपा विकृ. तयो गोरसविकृतयः ताश्चतस्रः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-क्षीरं-दुग्धं १, दधि २, सर्पिः -घृतम् ३, नवनीतं-'मक्खन ' इति प्रसिद्धम् ।४।१॥
"चत्तारि सिणेह” इत्यादि-चतस्रः स्नेहविकृतयः, प्रज्ञप्ताः, तद्यथातैलं १, घृतं २, वसा-' चर्बी' इति भाषामसिद्धा ३, नवनीतम् ४।२।
"चत्तारि महे "-त्यादि-चतस्रो महाविकृतयः प्रज्ञप्ताः तद्यथा-मधु १, मांसं २, मधं ३, नवनीतं चेति ४ । ३ । सू० ३५ ।
गोरस विकृतियां चार कही गई हैं, दूध-दही-घी मक्खन ४ । स्नेह विकृतियां चार हैं-तेल-घी-वसा-नवनीत ४ । चार महाविकृतियां हैं, मधु-मांस-मद्य-मक्खन ४ ।
" गवारसः "-गायका जो रस है वह गोरस है, ऐसी व्युत्पत्ति योगार्थ यहां नहीं लिया गया है । गोरस रूप जो विकृति है वह गोरस विकृति है। ये गोरस विकृतियां क्षीर-दूध आदिक रूप है । स्नेह विकृतियोंमें जो वसा विकृति आई है उसका अर्थ चर्बी है ॥ सू. ३५ ॥
अब सूत्रकार कूटागारको और कूटागारशालाको दृष्टान्त रूपसे तथा पुरुष एवं स्त्रीको दान्तिक रूपसे कहने की इच्छासे चार सूत्रोंका
ગેરસ વિકૃતિ ચાર કહી છે–દૂધ, દહીં, ઘી અને માખણ.
નેહ વિકૃતિ પણ ચાર કહી છે-તેલ, ઘી, વસા (ચબી) मन नवनीत (मामा)
ચાર મહાવિકૃતિ કહી છે-મધ, માંસ, મદ્ય અને માખણ.
ગેરસ શબ્દ રૂઢિગત રૂપે ગાય, ભેંસ આદિના દુગ્ધાદિ રસને વાચક छ. "गवांरसः" "आयना २स तेनु नाम गौरस " मेवी व्युत्पत्ति द्वारा પ્રાપ્ત થતે અર્થ અહીં લેવાનું નથી. ગોરસ રૂપ જે વિકૃતિ છે તેનું નામ ગોરસ વિકૃતિ છે. તે ગોરસ વિકૃતિ દૂધ આદિ રૂપ છે. નેહ વિકૃતિના प्रारभ "al" ५७६ ५६ माव्युं छेतेनी मर्थ 'यी थाय छे. सू. ३५।
હવે સૂત્રકાર કૂટાગારને અને કૂટાગારશાલાને દષ્ટાન્ત રૂપે અને પુરુષ તથા સીને દાર્જીતિક રૂપે પ્રકટ કરવાના હેતુથી ચાર સૂત્રનું કથન કરે છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
