________________
४४०
स्थानाइसने दोष: दुषणम्-हिंसाोकतरस्मिन् प्रवृत्तिरूपो दोष इत्यर्थः १, बहुदोषः-हिंसामृषादिसर्वेषु दोषः-प्रवृत्तिरूपः स तथा२, अज्ञानदोषः-अज्ञानात्-कुशास्त्रसंस्काराद् हिंसामृषादिष्वधर्मस्वरूपेषु नरकादिकारणेषु धर्मबुद्धयाऽभ्युदयाय प्रत्तिस्वरूपोऽज्ञानदोषः, यद्वा - हिंसादिप्रवृत्तिलक्षणमज्ञानमेव दोषोऽज्ञानदोषः ३, " आमरणान्तदोष:-" मरणमेवान्तो मरणान्तः, तमभिव्याप्याऽऽमरणान्तात्मरणपर्यन्तमित्यर्थः, असमुत्पन्नपश्चात्तापस्य कालसौकरिकादेवि या हिंसादिषु प्रवृत्तिः सैव दोष आमरणान्तदोषः ४।। ____ अथ धय॑ध्यानस्वरूपमाह-" धम्मे झाणे " इत्यादि-धम्य ध्यानं चतुविधं चतुष्पत्यवतार-चतुर्यु-भेदलक्षणाऽऽलम्बनाऽनुप्रेक्षारूपेषु पदार्थेषु प्रत्यवदोष है। "ओसन्न" यह प्रचुरतार्थ वाचक देशीय शब्द है,। " यह दोषः" हिंसादिक समस्त पापों में प्रवृत्ति का होना यह बहुदोष है, " अज्ञानदोषः" अज्ञान से कुशास्त्र के संस्कार से अधर्मरूप तथानरकादि गतियों के कारणभूत एसे हिंसादिक पापों में धर्म समझ कर अपने अभ्युदय के निवृत्ति प्रवृत्ति का होना यह अज्ञान दोष है, अथवा -हिंसादिकी में जो प्रवृत्ति होती है वही अज्ञानरूप दोष है। ___"आमरणान्तदोषः" काल सौकरिक नामके कसाई आदि सदृश असमुत्पन्न पश्चात्तापवालोंका मरण पर्यन्त हिंसादिकोंमें प्रवृत्तिका होते रहना यह आमरणान्तदोष है।
धर्मध्यान का स्वरूप भेद लक्षण आलम्बन और अनुप्रेक्षा इन चार पदार्थों में विचारणीयहोने से चतुष्प्रत्यवतार चाला (चार भेदरूपवालो) कहा है । इसके ये चार भेद हैं आज्ञाविचय, "ओसन्न" मा ५६ प्रयुताना अर्थ मा आमही. साषामा १५॥य छे. 'बहुदोषः' हिंसा समस्त पापामा प्रवृत्त यवतेनुं नाम 'मोष' छे. 'अज्ञानदोषः' અજ્ઞાનને કારણે-કુશાસ્ત્રના સંસકારના કારણે નરકાદિ ગતિના કારણરૂપ હિંસાદિક પાપને ધમ માનીને તેનું આચરણ કરવું–એવા અધર્મરૂપ કાર્યોમાં પ્રવૃત્ત થવું તેનું નામ અજ્ઞાનદેષ છે. અથવા હિંસાદિ કે માં જે પ્રવૃત્તિ થાય છે તેનું नाम ४ अज्ञानहोष छ. “ आमरणान्तदोषः " ससी २४ मालिनी म मस. મુત્પન્ન પશ્ચાત્તાપવાળાની (જેમને હિંસાદિ કરવા માટે પશ્ચાત્તાપ જ થતું નથી એવાની) મરણ પર્યન્ત હિંસાદિ કે માં જે પ્રવૃત્તિ રહે છે તેનું નામ આમરણાન્તદેવ છે.
ધર્મધ્યાનનું નિરૂપણ–ધર્મધ્યાનનું સ્વરૂપ ભેદ, લક્ષણ, આલખન અને અનુપ્રેક્ષા, આ ચાર બાબતેની અપેક્ષાએ વિચારણીય હોવાથી તેને ચાર ભેદવાળું પ્રકટ કરવામાં આવ્યું છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
