________________
३३०
स्थानाङ्गसूत्रे " से नूणं भंते ! कण्हलेसे नीललेसे जाव सुकले से भवित्ता काउलेसेसु नेरइएसु उपयज्जइ ? हंता गोयमा ! से केणटेणं भंते ! एवं वुच्चइ ? गोयमा ! लेसा ठाणेसु संकिस्समाणेसु वा विसुज्जमाणेसु वा काउलेस्स परिणमइ, परिणमित्ता काउलेस्सेसु नेरइएसु उववज्जइ" इति । ___ छाया-अथ नूनं भदन्त ! कृष्णलेश्यो नीललेश्यो यावत् शुक्ललेश्यो भूत्वा कपोतलेश्येषु नैरयिकेपूत्पद्यते १ हन्त ! गौतम ! तत् केनार्थेन भदन्त ! एवमुच्यते ? गौतम ! लेश्यास्थानेषु संक्लिश्यमानेषु वा विशुध्यमानेषु वा कापोतलेश्यं ( मरणं ) परिणमति, परिणम्य कापोतलेश्येषु नैरयिकेषूत्पद्यते ॥ एतदनुसारेण पण्डितमरण-बालपण्डितमरणरूप सूत्रयोरपि स्थितले श्यादिविभागो विज्ञेय इति । तत्र पण्डितमरणे लेश्यायाः संक्लिश्यमानता नास्ति संयतत्वादेवेत्ययं बालमरणात् पण्डितमरणे विशेषः । बालपण्डितमरणे तु लेश्यायाः संक्लिश्यमानता विशुध्यमानता च नास्ति मिश्रत्वादेवेत्ययं मरणद्वयाद्विशेषः । किमुक्तं ही कहा है-" से गूणं भंते ! कण्हलेसे नीललेसे जाव सुक्कलेसे भवित्ता काउलेसेसु नेरइएस्सु उपयज्जइ हंता ? गोयमा ? से केणटेणं भंते ? एवं बुच्चइ ३ गोयमा ? लेसाठाणेसु संकिलिस्समाणेसु वा चिसुज्झमाणेसु वा काउलेस्सं परिमणइ परिणमित्ता काउलेस्सेसु नेरइएमु उययज्जा" इति । इस कथन के अनुसार पण्डितमरण और बालमरण एवं पण्डिमरण के सूत्रों में स्थितलेश्य आदि विभाग किया गया जानना चाहिये बालमरण की अपेक्षा पण्डितमरण में लेश्या की संक्लिश्य मानता नहीं है। क्यों कि यह मरण संयत को ही होता है, अतः बालमरण से पण्डितमरण में विशेषता है। बालपण्डितमरण में तो लेश्या की संक्लिश्यमानता और-विशुध्यमानता नहीं है, क्यों कि-वह
" सेण्णं भंते ! कण्हलेसे नीललेसे जाव सुक्कलेसे भवित्ता काउलेसेसु नेरइएसु उववज्जइ १ हंता, गोयमा ! से केणटेणं भंते ! एवं वुच्चइ ? गोयमा ! लेसाठाणेसु संकिलिस्समाणेसु वा विसुज्झमाणेसु वा काउलेस्सं परिणमइ परिणमित्ता काउलेस्सेसु नेरइएसु उववज्जा"॥
આ કથન અનુસાર પંડિત મરણ અને “બાલમરણ અને પંડિતમરણ” (બાલ પંડિત મરણ) ના સૂત્રોમાં સ્થિતલેશ્ય આદિ પ્રકારનું કથન પણ સમજવું. બાલમરણમાં લેશ્યાની સંકિલશ્યમાનતા કહી છે, પરંતુ પંડિતમરણમાં લેસ્યાની સંકિલશ્યમાનતા નથી, કારણ કે સંયત જીવ જ પંડિત મરણ પ્રાપ્ત કરે છે, તેથી બાલમરણ કરતાં પંડિત મરણમાં આ પ્રકારની વિશિષ્ટતા કહી છે.
બાલપંડિત મરણમાં તે વેશ્યાની સંકિલશ્યમાનતા અને વિશુધ્યમાનતા હેતી નથી, કારણ કે તે મરણ મિશ્રરૂપ હોય છે. ઉપર્યુક્ત બે મરણ કરતાં
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
