________________
सुधाटीका स्था० ३३०१सू०६ आरम्भादि करणस्य क्रियान्तरस्य फलनिरूपणम् ५९१
टीका-'तो गुत्तीओ' इत्यादि सुगम, नवरं-गोपनं गुप्तिः आगन्तुकपापकचवरनिरोधः, अशुभयोगनिरोधो वा मनोवाकायानां कुशलत्वेन प्रवर्तन मकुशलत्वेन च निवर्त नमिति भावः । एतास्तिस्रोगुप्तयः केषां भवन्तीत्याहटीकार्थ-गुप्तियां तीन कही गईहैं । मनोगुप्ति, वचनगुप्ति, और कायगुप्ति, संयत मनुष्यों के ये तीनों गुप्तियां होती हैं। अगुप्तियां भी तीन कही गई हैं । एक मनो अगुप्ति, दूसरी वचन अगुप्ति और तीसरी काय अगुप्ति, नैरयिक से लेकर यावत् स्तनित कुमार तक तथा पंचेन्द्रिय तिर्यञ्च, असंयत मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिषिक और वैमानिक इन सय के ये तीन अगुप्तियां होती हैं। ___ दण्ड तीन कहे गये हैं, एक मनोदण्ड, दूसरा वचोदण्ड और तीसरा कायदण्ड, नैरयिकों के तीन दण्ड कहे गये हैं । मनदण्ड, रचन दण्ड, और कायदण्ड, इसी तरह का कथन विकलेन्द्रियों को छोड़कर यावत् वैमानिकों तक जानना चाहिये । गोपन का नाम गुप्ति है अर्थात् आगन्तुक पापरूप कचवर-(कचरा) का निरोध करना इसका नाम गुप्ति है । या कुशल मन वचन और काय का प्रवर्तन करना और अकुशलता की ओर से उन्हें हटाना इसका नाम गुप्ति है । तात्पर्य इस कथन का ऐसा है कि मन, वचन काय की क्रिया तथा योग का सभी तरह से निग्रह करना गुप्ति नहीं है, किन्तु प्रशस्त निग्रह ही गुप्ति है, प्रशस्त
टी-शुतिया ! मानी -(3) भनी शुसि, पयनति मन (3) કાયપ્તિ. સંયત મનુષ્યમાં આ ત્રણે ગુપ્તિને સદ્ભાવ હોય છે. અગુપ્તિના पण त्रय ५२ छ-(१) भन: गुप्ति (२) क्यन अति भने (3) काय અગણિ. નારકોથી લઈને સ્વનિતકુમારે પર્યન્તના જીવમાં, પંચેન્દ્રિય તિર્યચોમાં અસંત મનુષ્યમાં, વાનવ્યન્તરોમાં, તિષ્ક દેવોમાં અને વૈમાનિક દેવમાં આ ત્રણ અગુપ્રિયાને સદ્ભાવ હોય છે.
3 ५५ ३ ५४२ ४ा छ-(1) मनोह, (२) क्या (41 ) અને (૩) કાયદંડ. નારકમાં આ ત્રણે દંડને સદભાવ કહ્યો છે. વિકલેન્દ્રિ સિવાયના બાકીના વૈમાનિક પર્યંતના સમસ્ત જીવોમાં પણ ત્રણે દંડનો સદુ ભાવ હોય છે. ગોપનનું નામ ગુપ્તિ છે. એટલે કે આગતુક પાપરૂપ કચરાને નિરોધ કરે તેનું નામ ગુપ્તિ છે. અથવા અશુભ ગને નિરોધ કરે તેને નામ ગુપ્તિ છે. અથવા કુશલ મન, વચન, કાયનું પ્રવર્તન કરવું અને અકુશલતાથી તેમને દૂર રાખવા તેનું નામ ગુપ્તિ છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે મન, વચન અને કાયાની કિયા તથા ચાગનો સંપૂર્ણ પણે નિરાધ (નિગ્રહ) કરે તેનું નામ ગુપ્તિ નથી, પણ પ્રશસ્ત નિગ્રહનું નામ જ ગુમિ છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
