________________
૦૨
स्थानाङ्गसूत्रे __ छाया-द्विविधमद्धौपमिकं प्रज्ञप्तं, तद्यथा-पल्योपमं चव सागरोपमं चैव । अथ किं तत् पल्योपमम् ? पल्योपम्-यद् योजनविस्तीर्ण पल्यमेकाहिकप्ररूढानाम् । भवेनिरन्तरनिचितं, भृतं बालानकोटीनाम् ॥ १॥ वर्षेशते वर्षशते एकैकस्मिन् अपहृते यः कालः ! स कालो बोद्धव्यः, उपमा एकस्य पल्ल्यस्य ॥ २ ॥ एतेषां पल्ल्यानां कोटाकोटी भवेद्दशगुणिता, तत् सागरोपमस्य तु एकस्य भवेत् परिमाणम् ॥ सू० ४२ ॥
टीका-'दुविहे अधोवमिए' इत्यादि । उपमया निर्दृत्तम् औपमिकम् , अद्धा-कालः, तद्विषयमोपमिकम् अद्धौपमिकम् , यत्कालपमाणमुपमानं विना सामान्यजनेन ग्रहीतुं न शक्यते तद् अद्वौपमिकमिति भावः । तच्च द्विविधम्पल्योपमं सागरोपमं चेति। पल्यः-लाटदेशप्रसिद्धो धान्याधारविशेषः, पल्यवत्पल्ल्यः, तेनोपमा यस्य तत् पल्ल्योपम् । सागरेणोपमा यस्य तत् सागरोपमम् , ___ बोधि और मति, श्रुत, अवधिज्ञान ये उत्कृष्ट से ६६ सागरोपम की स्थिति वाले होते हैं और सागरोपम पल्योपमका आश्रित होता है इस कारण सूत्रकार इन दोनों की प्ररूपणा करते हैं
(दुविहे अद्धोवमिए पन्नत्ते ) इत्यादि । टीकार्थ-उपमासे जानाजाने वाला काल औपमिक काल होताहै क्योंकि यह उपमा से निवृत्त होता है औपमिक काल सामान्य जन द्वारा विना उपमान का जाना नहीं जा सकता है इसलिये इसे अद्धोपमिक कहा गया है यह अद्धोपमिक पल्योपम और सागरोपम के भेद से दो प्रकार का होता है लाटदेशप्रसिद्ध धान्याधार विशेष का नाम पल्प है इस पल्य से जिसकी उपमा हो वह पल्योपम काल है तथा सागर से जिसकी उपमा हो वह सागरोपमकाल है अर्थात् सागर के समान जो काल
બધિ અને મતિ, કૃત, અવધિજ્ઞાન, તે ઉત્કૃષ્ટની અપેક્ષાએ ૬૬ સાગરોપમથી સ્થિતિવાળાં હોય છે, અને સાગરોપમ કાળ પલ્યોપમને આધારે જાણી શકાય છે. તેથી હવે સૂત્રકાર તે બનેની પ્રરૂપણ કરે છે –
" दुविहे अद्धोवमिए पण्णत्ते " त्या
ટીકાથ-જે કાળને ઉપમા વડે જાણી શકાય છે તે કાળને ઔપમિક કાળ કહે છે, કારણ કે તે કાળનું પ્રમાણુ ઉપમા વડે જ નીકળી શકે છે. તેથી તેને અદ્ધોપમિક (અદ્ધા એટલે કાળ ઉપમા દ્વારા જાણી શકાય તેવા કાળને અદ્ધોમિક કહે છે ) કહે છે. તે અદ્ધપમિકના પલ્યોપમ અને સાગરોપમ નામના બે ભેદ છે. લાટ દેશમાં વપરાતા એવાં ધાન્યાધાર વિશેષને પત્ય
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
