________________
सुधा टीका स्था० २ उ०१ सू० १३ दण्डद्वयनिरूपणम्
२८१
उन्मादे सति प्राणी प्राणातिपातादिरूपे दण्डे प्रवर्तते, दण्डभाजनं चा भवतीतिदण्डं निरूपयति
·
मूलम् - दो दंडा पन्नत्ता । तं जहा अट्टादंडे चेव, अणहादंडे चेव । नेरइयाणं दो दंडा पन्नत्ता, तं जहा - अहादंडे य, अणडादंडे य। एवं चवीसादंडओ, जाव विमाणियाणं ॥ सू० १३ ॥ छाया - द्वौ दण्डौ प्रज्ञप्तौ । तद् यथा - अर्थदण्डश्चैव, अनर्थदण्डश्चैव । नैरयिकाणां द्वौ दण्ड प्रज्ञप्तौ तं जहा - अर्थदण्डश्च अनर्थदण्डश्च । एवं चतुर्विंशतिदण्डकः, यावद् वैमानिकानाम् || सू० १३ ॥
1
टोका' दो दंडा पन्नत्ता ' इत्यादि
द्वौ दण्डौ प्रज्ञप्तौ - प्ररूपितौ भगवता । दण्डः प्राणातिपातादिः स द्विविध इत्यर्थः । दण्डशब्दार्थः आवश्यकसूत्रस्य मत्कृतायां मुनितोषिणी टीकाया
संसार दुःखरूप ही है इसलिये भी यह दुःखवेदनतर है तथा यह उन्माद जीव के साथ भव २ में जाता है अतः एक भविक यक्षजन्य उन्माद की अपेक्षा यह दुःख वेदनतरक है और यक्षजनित उन्माद इस की अपेक्षा सुखवेदनतरक है | सू० १२॥
उन्माद के होने पर प्राणी प्राणातिपातादिरूप दण्ड में प्रवृत्ति करता है अथवा दण्डका पात्र होता है - इसी विषय की अब सूत्रकार प्ररूपणा करते हैं-" दो दंडा पन्नत्ता " इत्यादि || १३||
दण्ड शब्द से यहां प्राणातिपात आदिकों का ग्रहण हुआ है यह दण्ड दो प्रकार का है दण्डशब्द का अर्थ आवश्यक सूत्र पर जो मेरी की हुई मुनितोषिणी टीका है, उसमें विवेचित हुआ है अतः वहां से અને છે. સંસાર તે દુઃખરૂપ જ છે, તેથી પણ તેને દુઃખવેદ્યનતરક કહ્યો છે. આ ઉન્માદને સંબધ જીવની સાથે ભવ ભવમાં રહે છે. તેથી એક વિક યક્ષજન્ય ઉન્માદ કરતાં મેહનીયજન્ય ઉન્માદને દુઃખવેદનતરક કહ્યો છે. યક્ષ જન્ય ઉન્માદ મેહનીયજન્ય ઉન્માદ કરતાં સુખવેદનતરક હૈાય છે. પ્રસૂ૦ ૧૨॥ ઉન્માયુક્ત અવસ્થામાં જ જીવ પ્રાણાતિપાત આદિ રૂપ દંડમાં પ્રવૃત્ત થાય છે અથવા ઈંડને પાત્ર બને છે. તેથી સુત્રકાર હવે દઉંડની પ્રરૂપણા કરે છે. दो दंडा पण्णत्ता " इत्यादि ॥ १३ ॥
66
ઈડ શબ્દ દ્વારા અહીં પ્રાણાતિપાત આદિને ગ્રહણુ કરવામાં આવેલ છે. આ દંડના બે પ્રકાર છે. દંડ શબ્દને અર્થ, મારા દ્વારા આવશ્યક સૂત્રની
थ ३६
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
