________________
सुघा टीका स्था० १ उ०१ सू० ४९ शब्दादिनिरूपणम्
१३३ शिष्टम् । एकत्वं च सामान्यमाश्रित्य बोध्यम् । इति सर्वत्र संयोज्यम् , तथागन्धः-गन्ध्यते-आघ्रायते इति गन्धः-घ्राणविषयः । स च एका-एकत्वसंख्याविशिष्टः। तथा-रसः-रस्यते-आस्वायते इति रस:-रसनेन्द्रियविषयः स च एकः। तथा-स्पर्शः-स्पृश्यते स्पर्शविषयीक्रियते इति स्पर्श:-त्वगिन्द्रियविषयः। स च एकः । इत्थं शब्दादीन सामान्येनाभिधाय सम्पति तानेव विशेषत आह । तत्र प्रथम शब्दस्य भेदद्वयमाह । तथाहि-मुरभिशब्दः-शुभशब्दो मनोज्ञशब्द इति यावत् । स एकः । दुरभिशब्द-अशुभशब्दः अमनोज्ञशब्द इति यावत् । स एकः । अन्येऽपि शब्दभेदा अत्रैवान्तर्भूता विज्ञेयाः। जिनमें एकत्व कहा गया है वह सामान्य की अपेक्षा से ही कहा गया है, ऐसा जानना चाहिये, घाणेन्द्रिय द्वारा जो सूघा जाता है वह गन्ध है यह भी गन्धत्व सामान्य की अपेक्षा से एक है, रसना इन्द्रिय से जिस का स्वाद लिया जाता है वह रस है यह रस भी रसत्व सामान्य की अपेक्षा से एक है, स्पर्शन इन्द्रिय से जो छूकरके जाना जाता है यह स्पर्श है यह स्पर्श यद्यपि आठ प्रकार का कहा गया है फिर भी सामान्य की अपेक्षा से यह एक है, इस प्रकार से सामान्यतः शब्दादिकों का कथन करके अब सूत्रकार उन्हीं का विशेषरूप से कथन करते हैंइसमें सर्वप्रथम शब्द के दो भेद वे प्रकट करते हैं-शब्द के वे दो भेद सुरभिशब्द और दुरभिशब्दरूप से हैं शुभशब्द या मनोज्ञशब्दका नाम सुरभिशब्द है यह एक इसलिये कहा गया है कि इसमें शब्दत्वसामान्य रूप धर्म रहता है, अशुभशब्द या अमनोज्ञ श्रोत्रेन्द्रिय को न रुचे ऐसे
પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે, એમ સમજવું. ધ્રાણેન્દ્રિ દ્વારા જે સૂંઘવામાં આવે છે, તેનું નામ ગબ્ધ છે. તેમાં પણું ગન્ધવ સામાન્યની અપેક્ષાએ એકત્વ છે. જીભ દ્વારા જેને સ્વાદ લેવાય છે, તે રસ છે. તેમાં પણ રસત્વસામાન્યની અપેક્ષાએ એકત્વ છે. સ્પર્શેન્દ્રિયની સહાયતાથી જે સ્પર્શજ્ઞાન થાય છે, તેમાં પણ એકવ છે. જો કે સ્પર્શના આઠ પ્રકાર છે, તે પણ સ્પર્શવસામાન્યની અપેક્ષાએ તેમાં એકત્વ સમજવું. આ પ્રકારે શબ્દાદિકનું સામાન્ય કથન કરીને હવે સૂત્રકાર તેમની વિશેષ પ્રરૂપણ કરે છે.
પહેલાં તેઓ શબ્દના બે ભેદનું કથન કરે છે તે બે ભેદ નીચે પ્રમાણે छे-(१) सुमि Awa. An भनाज्ञ ७६, (२) २मि श६ मा अभનેણ-કણેન્દ્રિયને ન ગમે એ શબ્દ. સુરભિ શબ્દમાં એક પ્રકટ કરવાનું કારણ એ છે કે તેમાં શબ્દવ સામાન્યરૂપ ધર્મ રહેલો હોય છે. દુરભિ શબ્દમાં
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્રઃ ૦૧
