________________
सूत्रकृतागसूत्रे ___ अन्वयार्थ-(तथिमा तइया भासा) तत्रेयं तासु चतसृषु भाषासु मध्ये इयं तृतीया सत्या मृषा तो न वदेत् (ज) यां सत्यामृषाम् (वदित्ताऽणुतप्पती) वदित्वा उत्तवा पश्चादनुतप्यते-पश्चात्तापं करोति (जं छन्नं तं न बत्तव्व) यत् छन्नं-हिंसाप्रधानं वचनं तदपि न वक्तव्यम् (एसा णियंठिया आणा) एषा नैर्ग्रन्थिकी भगवत स्तीर्थकरस्याऽऽज्ञेति ॥२६॥
टीका-भाषा हि चतुर्विधा भवति, सत्या१ प्रथमा, असत्या२ द्वितीया, सत्यामृषा३ तृतीया, असत्यामृषा४ चतुर्थी । एतासु 'तथिमा' तासु चतुर्विधासु मध्ये इयम् 'तइया' तृतीया भाषा-सत्यामृषा, अंशेन सत्या अंशेन च मृषा । यथा'अस्मिन् ग्रामे दश बालका जाता:' एतद्वचनम् उत्पत्त्यंशेन सत्या, संख्यायां मृषा न्यूनाधिकसंख्यायाः संभवत् । एवं भूतां तृतीयां भाषां यो वदति सा 'ज' __ अन्वयार्थ--चार प्रकार की भाषाओं में यह जो तीसरी-सत्यामृषा भाषा है, जिसे बोलने पर बाद में पश्चात्ताप करना पड़ता है। इसी प्रकार जो हिंसाप्रधान वचन है, वह भी बोलने योग्य नहीं है। यह भगवान तीर्थकर की आज्ञा है ॥२३॥
टीकार्थ--भाषा चार प्रकार की है-(१) सत्या (२) असत्या (३) सत्यामृषा और (४) असत्या मृषा। इन चार भाषाओं में तीसरी सत्या. मृषा भाषा है जो आंशिक रूप में सत्य और आशिक रूप में असत्य अर्थात् सत्यासत्य का सम्मिश्रण युक्त होती है। जैसे 'आज इस ग्राम में दश बालक जन्मे' यह वचन जन्मने की अपेक्षा सत्य है मगर संख्याकी अपेक्षा से असत्य है, क्योंकि जन्मने वाले बालकों की संख्या न्यूनाधिक भी हो सकती है। जो इस प्रकार की भाषा का प्रयोग करता
અન્વયાર્થ–ચાર પ્રકારની ભાષાઓમાં જે આ ત્રીજી સત્યા મૃષા ભાષા છે, કે જેને બોલવાથી બેલાયા પછી પશ્ચાત્તાપ કરે પડે છે; એજ પ્રમાણે જે હિંસા પ્રધાન વચન છે, તે પણ બલવા હેતા નથી. આ પ્રમાણે ભગવાન તીર્થંકરની આજ્ઞા છે. ૨૬
टा--सत्य (१) असत्य (२) सत्याभूषा (3) मन मसत्या भूषा (४) આ પ્રમાણે ચાર પ્રકારની ભાષા કહેલ છે. આ ચાર ભાષાઓમાં સત્યામૃષા જે ત્રીજી ભાષા છે, જે આંશિક રૂપથી અસત્ય અર્થાત્ સત્યાસત્યના ગિંકણવાળી હોય છે. જેમકે “આજ આ ગામમાં દસ બાળકને જન્મ થશે. આ વચન જન્મની અપેક્ષાએ સત્ય છે, પરંતુ સંખ્યાની અપેક્ષાથી અસત્ય છે, કેમકે જનમવા વાળા બાળકોની સંખ્યા જૂનાવિક-ઓછી વસ્તી પણ હોઈ શકે છે. જેઓ આવા પ્રકારની ભાષાને
श्रीसूत्रकृतांगसूत्र : 3
