________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. १ उ. ३ जगदुत्पत्तिविषये मतान्तर निरूपणम् ३६३
अन्वयार्थ:(सयंभुणा ) स्वयम्भुवा= विष्णुना। (लोए) लोकः। (कडे) कृतः)= रचितः। (मारेण) मारेण यमराजेन । (माया) मारकशक्ति आया । (संथुया) संस्तुता-रचिता । (तेण) तेन कारणेन । (लोए) लोकः (असासए) अशाश्वतोऽ नित्यः (इति) इति एवम् (महेसिणा) महर्षिणा (वृत्तं) उक्तं कथितमिति । ____ कश्चिदन्यतीर्थी एवं कथयति-यदयं लोको विष्णुनोत्पादित इति महर्षिणा कथितः। तथा तेनैव विष्णुना लोकानां व्यवस्थायै यमराज उत्पादितः, तेन यमेन लोको मार्यते । तस्माल्लोको जडाजडात्मको म्रियते, मरणादनित्यए । उत्पत्तिविनाशवतामनित्यत्वं प्रसिद्धमेवेति भावः।
अन्वयार्थयह लोक स्वयंभू (विष्णु) ने रचा है। मार (यमराज) ने माया (मारकशक्ति) रची है। इस कारण से लोक अनित्य है। ऐसा महर्षि ने कहा है।
कोई अन्यतीर्थिक (पौराणिक) कहते हैं कि-महर्पिने ऐसा कहा है कि इस लोक की रचना विष्णु ने की है, लोक की व्यवस्था के लिए विष्णु ने ही यमराज को उत्पन्न किया है जो लोगोंको मारता है । इस यमराज के कारण ही सचेतन और अचेतन की मृत्यु होती है । मृत्यु होने के कारण लोक अशाश्वत है । जिनकी उत्पत्ति हो और विनाश भी हो, उनकी अनित्यता प्रसिद्ध ही है ॥ ७ ॥
- सूत्राय - 21 सोनी स्वयंभू (विपशु भगवान् ) वडे स्याना ४२वाम मावी छ. भा२ (यभराने) દ્વારા માયા (મારક શક્તિ) ની રચના કરવામાં આવી છે. તે કારણે લોક અનિત્ય छ,” थे भावि छे.
કઈ કઈ અન્યતીથિકે પિરાણિકે એવું કહે છે કે મહર્ષિએ એવું કહ્યું છે કે આ લેકની રચના વિષ્ણુએ કરી છે. લેકની વ્યવસ્થાને માટે વિષ્ણુએ યમરાજને ઉત્પન્ન કર્યા છે, જે લેકેને સંહાર કરે છે. તે યમરાજને કારણે જ સચેતનનું મૃત્યુ થાય છે અને અચેતનને નાશ થાય છે મૃત્યુને સદ્ભાવ હોવાને કારણે લેક અશાશ્વત છે. જેમની ઉત્પત્તિ થતી હોય અને નાશ પણ થતું હોય, એવી વસ્તુઓને અનિત્ય અથવા અશાશ્વત માનવામાં भाव छ. ॥ ६॥
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર: ૧
