________________
मर्मप्रकाशिका टीका श्रुतस्कंध २ उ. १ सू. १-२ चतुर्थ भाषाजातमध्ययननिरूपणम् ६११ तानि च भवन्तीति आख्यातम् कथितं तीर्थकुद्भिरिति शेषः, अत्र भाषाजातस्य वर्णगन्धरसस्पर्शवत्वकथनेन शब्दानां मूर्तत्वमाविष्कृतम् न तु तेषामाकाशगुणत्वं संभवति अमूर्तस्याकाशस्य वर्णादिमन्मूर्तशब्दगुणवासंभवात्, एवं शब्दानां उपचयापचयशालित्वेन अनित्यत्वं बोध्यम्, अतएव तेषां विविधपरिणामधर्मवत्वमुक्तम् एतेन शब्दानां द्रव्यत्वं नतु गुणवमिति पर्यवसितम् ॥ सू० १॥
मूलम्-से भिक्खू वा भिक्खुणो वा से जं पुण एवं जाणिज्जा पुटिव वीइक्कंता च णं भासिया भासा अभासा, से भिक्खू वा भिक्खुणी वा से जं पुण जाणिज्जा जा य भासा सच्चा१ जा य भासा मोसार जा य भासा सच्चा मोसा३ जा य भासा असञ्चाऽमोसा४, तहप्पगारं भासं सावज्जं सकिरियं ककसं कडुयं निटूरं फरुसं अण्हयकरि छेयणकरिं भेयण. करि परियावणकरि उद्दवणकरिं भूओवघाइयं अभिकंख नो भासिज्जा, से भिक्खू वा भिक्खुणी वा से जं पुण जाणिज्जा, जा य भासा सच्चा सुहमा जा य भासा असच्चामोसा तहप्पगारं भासं असावज्जं जाव अभूओवघाइयं अभिकंख भासं भासिज्जा ॥सू०२॥
छाया-स भिक्षुर्वा भिक्षुकी वा स यत् पुनः जानीयात्-पूर्व भाषा अभाषा, भाष्यमाणा भाषा भाषा भाषणसमयव्यतिक्रान्ता च खलु भाषिता भाषा अभाषा, स भिक्षुर्वा भिक्षकी वा, स यत् पुन: जानीयात्, या च भाषा सत्या, या च भाषा मृषा, या च भाषा सत्यामृषा, या च भाषा असत्याऽमृषा, तथाप्रकाराम् भाषां सावधां सक्रियां कर्कशां कटुकां निष्ठुरी रस और स्पर्श से युक्त कहने से शब्दों को मूर्त समझना चाहिये इसलिये
शब्द आकाश का गुण नहीं हो सकता है क्योंकि आकाश स्वयं अमूर्त है इस लिये वर्णगन्धरस स्पर्श युक्त मूर्त शब्द अमूर्त आकाश का गुण नहीं हो सकता इसी प्रकार शब्दों को उपचय अपचय शाली होने से अनित्य समझना चाहिये इसीलिये शब्दों को विविध परिणाम धर्मवाला माना गया है इन सभी बातों से यह सिद्ध होता है कि शब्द द्रव्य है गुण नहीं है । सू. १॥ કહેવાથી શબ્દોને મૂર્ત સમજવા જોઈએ. તેથી શબ્દ એ આકાશને ગુણ થઈ શકતું નથી. કેમ કે આકાશ સ્વયં અમૂર્ત છે. તેથી વર્ણ ગંધરસ અને શબ્દવાળા મૂર્ત શબ્દ અમર્ત આકાશને ગુણ થઈ શક્તા નથી. એ જ પ્રમાણે શબ્દને ઉપચય અપચયશાલી હોવાથી અનિત્ય સમજવા જોઈએ. એથી જ શબ્દોને વિવિધ પરિણામ ધર્મવાળા માનવામાં આવેલ છે. આ બધી વાતેથી એ સિદ્ધ થાય છે કે-શબ્દ દ્રવ્ય છે. ગુણ નથી. સૂ. ૧
श्री मायारागसूत्र :४
