________________
७४
आचारागसूत्रे सनीयम् , इत्यपि भगवता बोधितम् । आकाशसिद्धयर्थ 'भायणं सव्वदव्वाण'इति, 'ओगाहलक्खणं' इति च विशेषणद्वयमुपात्तम् ।
आकाशं द्विविधम्-लोकालोकभेदात् , उक्तं च स्थानाङ्गसूत्रे
" दुविहे आगासे पन्नत्ते, तंजहा-लोगागासे चेव अलोगागासे चेव" इति । द्विविध आकाशः प्रज्ञप्तस्तद्यथा-लोकाकाशश्चैव अलोकाकाशश्चैव, इति च्छाया। धर्मादिसर्वद्रव्याणामाधारभूतमसंख्यातपदेशात्मकमाकाशखण्डं लोकाकाशम् । तद्भिन्नमनन्तपदेशात्मकमलोकाकाशम् ।
ननु धर्माधर्मद्रव्यस्वीकारे प्रयोजनं न किमपि पश्यामः, जीव-पुद्गलानां गतिस्थितिकार्ययोः सहायरूपं कारणं त्वाकाशमेव स्यात् ? । विना विश्वास करने योग्य है, यह भी भगवान ने उक्त कथन से ध्वनित कर दिया है। आकाश की सिद्धि के लिये ' भायणं सव्वदवाणं' और 'योगाहलक्वणं' ये दो विशेषण लगाये गये हैं।
आकाश दो प्रकार का है-लोकाकाश, और अलोकाकाश । स्थानाङ्गसूत्र में कहा है"दुविहे आगासें पन्नत्ते तं जहा-लोगागासे चेव अलोगागासे चेव"
धर्म आदि सब द्रव्यों का आधार और असंख्यातप्रदेशरूप आकाशखण्ड, लोकाकाश कहलाता है । लोकाकाश से भिन्न अनन्तप्रदेशी अलोकाकाश है।
शडा-जब कि आकाश ही जीव और पदलों की गति एवं स्थिति में सहायक कारण हो सकता है तो फिर धर्मास्तिकाय और अधर्मास्तिकाय द्रव्यों को स्वीकार करने का कोई ન રહેત, એટલા માટે આકાશના અસ્તિત્વ, કેઈ જાતની પણ શંકા કર્યા વગર વિશ્વાસ કરવા યોગ્ય છે, એ પણ ભગવાને ઉક્ત કથનથી ધ્વનિત કર્યું છે. साशनी सिद्धि माटे 'भायणं सव्वदव्वाण' भने 'ओगाहलक्खणं' या ये विशेष લગાવેલા છે.
माश ने प्रारना छे. (१) ४ अने(२) १२. स्थानांग सूत्रमा घुछ -“दुविहे आगासे पन्नत्ते, तंजहा-लोगागासे चेव अलोगागासे चेव'
ધર્મ આદિ તમામ દ્રવ્યને આધાર અને અસંખ્યાતપ્રદેશ, આકાશખંડ તે લોકાકાશ કહેવાય છે. કાકાશથી ભિન્ન અનન્તપ્રદેશી અલકાકાશ છે.
શંકા-જો કે આકાશ જ જીવ અને પુદ્ગલેની ગતિ અને સ્થિતિમાં સહાયક કારણ થઈ શકે છે તે પછી ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યને સ્વીકાર
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૧
