________________
आचारागसूत्रे "गुणाणमासमो दव्वं, एगदव्वस्सिया गुणा । लक्षणं पज्जवाणं तु, दुहओ अस्सिया भवे ॥ ६॥" इति ।
छाया"गुणानामाश्रयो द्रव्यम् , एकद्रव्याश्रिता गुणा : लक्षणं पर्यवाणां तु, उभयोराश्रिता भवेयुः" ॥ ६ ॥ इति ।
द्रव्यलक्षणे पर्यायानुक्त्या कार्यकारणयोरभेदविवक्षया पर्यायाणां गुणेषु समावेश इति भगवदभिप्रायो गम्यते । “एकद्रव्याश्रिता गुणाः" इति, एकं केवलं द्रव्यमाश्रित्य गुणा वर्तन्त इत्यर्थः । अनेन गुणलक्षणमुक्तम् । 'पर्यवाणां लक्षणं तु उभयोराश्रिता भवेयुः' इत्यन्वयः । पर्यवः, पर्ययः, पर्यायः, इति समानार्थकाः । उभयो व्यगुणयोराश्रिताः पर्यायाः, इति पर्यायलक्षणं बोध्यमित्यर्थः । पर्यायास्तु द्रव्यं गुण चोभयमाश्रित्य वर्तन्त इति भावः ।
___द्रव्य के लक्षण में 'पर्याय' पद का समावेश न करने के कारण भगवान् का अभिप्राय यह है कि-कार्य कारण के अभेदसे गुण में ही पर्याय का समावेश हो जाता है। 'एगदव्वस्सिया गुणा' इस वाक्य का अर्थ यह है कि-गुण केवल द्रव्य में ही होते हैं । इस कथनद्वारा गुण का लक्षण भी कह दिया गया है।
पर्याय का लक्षण उभयाश्रित होना है, दोनो में अर्थात् द्रव्य में भी और गुण में भी पर्याय रहते हैं । पर्यव, पर्यय और पर्याय ये सभी समानार्थक हैं ।
દ્રવ્યના લક્ષણમાં પર્યાય પદને સમાવેશ નહિ કરવાથી ભગવાનને અભિપ્રાય એ છે કે-કાર્ય કારણના અભેદથી ગુણમાં જ પર્યાયને સમાવેશ થઈ જાય છે. 'एगव्वस्सिया गुणा' • पायन। अर्थ से छे :-गु वर द्रव्यमा हाय છે. આ કથનદ્વારા ગુણનું લક્ષણ પણ કહી આપ્યું છે.
પર્યાયનું લક્ષણ ઉભયશ્રિત હોય છે, બનેમાં અર્થાત દ્રવ્યમાં અને ગુણમાં પણ પર્યાય રહે છે. પર્યવ, પર્યય અને પયોય શબ્દ સમાન અર્થવાળા છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૧
