________________
५०२
आचाराङ्गमूत्रे
टाकासोऽहं-भगवद्वचनेन ज्ञातापकायस्वरूपः, ब्रवीमि यथा भगवतः सकाशान्मया श्रुतं तथा कथयामीत्यर्थः । लोकम् अप्कायलोकं, नैव स्वयम् अभ्याख्यात्='आपो जीवा न सन्ती'-त्येवं नापलपेदित्यर्थः । अभ्याख्यानं नामासदभियोगः, यथा कश्चिदचौरमुद्दिश्य वदति-चोरोऽयमिति। अत्र तु-'घृततैलादिवज्जीवानामुपकरणमात्रं जलं, न तु तद् जीवो भवितुमर्हति, जीवोपकरणत्वात् ' एतत्कथनमेवासदभियोगः, यतो हि तुरगादीनां जीवानामपि जीवोपकरणत्वेन दृष्टत्वादुक्तरीत्या जलस्य जीवस्वं नापलपितुं शक्यते ।
नवजीवानामपां जीवत्वारोपणमेवाभ्याख्यानं कुतो न भवति ? मैवम् ,
टीकार्थ--भगवान् के वचनों के अनुसार अप्काय का स्वरूप जानने वाला मैं कहता हूँ, अर्थात् मैंने भगवान् के समीप जैसा जाना है वैसा ही कहता हूँ-स्वयं अप्कायरूप' लोक का अपलाप न करे अर्थात् ऐसा न कहे कि-'जल जीव नहीं है।
असत् आरोप को अभ्याख्यान कहते हैं, जैसे अचौर को चौर कहना । यहाँ " घी तेल आदि के समान जल, जीवों का उपकरणमात्र ही हो सकता है, वह स्वयं जीव नहीं है, क्योंकि जीव का उपकरण है" । इस प्रकार का कथन ही असत्-अभियोग है । क्यों कि घोडा वगैरेह जीव भी जीवोपकरण के रूप में देखे जाते हैं, अतः जल के जीवपन का अपलाव नहीं किया जा सकता।
शंका--अजीव जल में जीवत्व का आरोप करना ही अभ्याख्यान क्यों न समझा जाय ?
ટીકાઈ–ભગવાનનાં વચને પ્રમાણે અષ્કાયનું સ્વરૂપ જાણવાવાળે હું કહું છે, અર્થાત્ મેં ભગવાનની પાસેથી જેવું સાંભળ્યું છે તેવું જ કહું છું—પોતે અપકાય રૂપ લેકને અપલાપ કરે નહિ, અર્થાત એવું કહે નહિ કે -જલ જીવ નથી. અસત આપને અભ્યાખ્યાન કહે છે, જેમકે અચૌરને ચૌર કહે. અહિં “ઘી તેલ આદિ પ્રમાણે જલ એ જીવનું ઉપકરણમાત્રજ હોઈ શકે છે, તે સ્વયં જીવ નથી, કારણ
"त नुं 6५४२९१ , २॥ प्रानुं ४gr-मसत (भिथ्या) मनियारी छे, કારણકે ઘોડા વગેરે જીવ પણ જીપકરણના રૂપમાં જોવામાં આવે છે. તેથી જલનું જીવપણું અ૫લાપ કરી શકાય નહિ.
શંકા–અજીવ પાણીમાં જીવપણાને આરેપ કરે તેજ અભ્યાખ્યાન શા માટે नलि सभा ?
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૧
