________________
આત્મસ્મૃતિની પગથારે
નિશ્ચય દૃષ્ટિએ આત્મા અલિપ્ત છે. નિશ્ચય દૃષ્ટિ કહેશે કે કર્મના પરમાણુઓ જડ છે, આત્મા ચૈતન્યમય છે; આત્માને કર્મ શું કરી શકે ?
‘અધ્યાત્મબિંદુ’ ઉપાધ્યાય હર્ષવર્ધનજીએ રચેલ નિશ્ચયનયનો મજાનો ગ્રંથ છે. તેમાં તેઓ કહે છે : બન્ધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા ખરી; પણ એ કર્મને. મારે શું ? હું તો મુક્ત છું.
८
વ્યવહાર દૃષ્ટિ અલગ છે. તે એમ કહે છે કે આત્મા કર્મોથી કેટલો તો ખરડાયેલ છે ! તેને તપ, જપ, સાધના દ્વારા શુદ્ધ કરવો છે.
બહુ મજાની વાત એ છે કે વ્યવહાર અને નિશ્ચય દૃષ્ટિઓનું તમારી સાધનામાં મિશ્રણ ક્યા અનુપાતથી કરવું એ ગીતાર્થ ગુરુ નક્કી કરશે.
ગીતાર્થ સદ્ગુરુ નિશ્ચય અને વ્યવહાર દૃષ્ટિમાં પારંગત હોય છે. અને તેમની પાસે આવતા સાધકોમાં નિશ્ચય-વ્યવહારનું પ્રમાણ કઈ રીતે રાખવું તે પોતાના અનુભવ બળથી નક્કી કરે છે. જેમ કે, પ્રારંભિક સાધક આવ્યો હોય તો એને પાંચ કે દશ ટકા નિશ્ચય અને નેવું કે પંચાણું ટકા વ્યવહારનું મિશ્રણ તેઓ આપશે. અને એકદમ ઊચકાયેલ સાધક માટે સામે છેડે જઈને પણ તેઓ મિશ્રણ આપશે.
પૂજ્ય મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજય મહારાજનું સવાસો ગાથાના સ્તવનનું આ વચન બહુ જ પ્રસિદ્ધ છે :
નિશ્ચયદૃષ્ટિ હૃદયે ધરીજી, જે પાળે વ્યવહાર; પુણ્યવંત તે પામશેજી, ભવસમુદ્રનો પાર. ઢાળ-૫, કડી – ૪ અને આની જ સામે છેડેનું તેમનું કથન છે :
નિશ્ચય નવિ પામી શકે જી, પાળે નહિ વ્યવહાર; પુણ્યરહિત જે એહવા જી, તેહને કવણ આધાર...? ઢાળ-પ, કડી - ૭
८. बन्धोदयोदीरणसत्त्वमुख्याः भावाः प्रबन्धः खलु कर्मणां स्यात् ।
८०
સાધનાપથ
