________________
126... यौगिक मुद्राएँ: मानसिक शान्ति का एक सफल प्रयोग
सन्दर्भ सूची
1.
पायमूलं वामगुल्फे, संपीड्य याम्यपादं प्रसार्याथ, करेधृत
कण्ठ संकोचनं कृत्वा, भ्रुवोर्मध्ये निरीक्षयेत । महामुद्राभिधाद्रा, कथ्यते चैव सूरिभिः ॥
दृढ़यत्नतः । पदांगुलः ॥
पादमूलेन वामेन, प्रसारितं पदं कृत्वा,
कंठे
योनिं संपीड्य धराभ्यां
बंध
यथा दंडहतः सर्पों, दंडाकार:
(क) घेरण्ड संहिता, 3/6-7 (ख) शिव संहिता, 4/27-29
दक्षिणम् । धारयेदृढ़म् ।।
2. योगचूड़ामण्युपनिषत्, श्लोक 65 3. योगचूड़ामण्युपनिषत्, श्लोक 68-69 4. योगचूड़ामण्युपनिषत्, श्लोक 70 5. ऊर्ध्वजिह्वः स्थिरो भूत्वा, नभो मुद्रा भवेदुषा,
योगिनां
6. तंत्र क्रिया और योगविद्या, पृ. 152
समारोप्य, धारयेद्वायुमूर्ध्वतः ।
प्रजायते ॥
ऋज्वीभूता तथा शक्ति:, कुंडली सहसा भवेत् । तदासा मरणावस्था, जायते द्विपुटाश्रया । ततः शनैः महामुद्रां च
शनैरेव, रेचयेन्नैव वेगतः । तेनैव, वदंति विबुधोत्तमाः ॥ (ग) हठयोग प्रदीपिका, 3/10-14
वृक्षोन्यस्तहनुः प्रपीड्य, सुचिरं योनिं च वामांघ्रिणा । हस्ताभ्यामनुधारयेत्, प्रसरितं पादं तथा दक्षिणम् ॥
आपूर्य श्वसेन कुक्षियुगलं, बद्धा शनैः रेचयेत् । ऐषा व्याधि वाशिनी सु, महती मुद्रानृणां कथ्यते ॥ (घ) गोरक्षसंहिता, 1/57 (ङ) योगचूड़ामण्युपनिषत्, 65
धारयेत्पवनं
सदा । रोगनाशिनी ॥
घेरण्डसंहिता, 3/8
