________________
१२४
अपभ्रंश-साहित्य
__ काव्य में अनेक सुन्दर अलंकृत शैली में वर्णित स्थल उपलब्ध होते हैं। उदाहरण के लिये कवि का निम्नलिखित हस्तिनापुर वर्णन देखिये। कवि ने परिसंख्यालंकार का , प्रयोग करते हुए नगर का वर्णन किया है--
छत्ते सुदंडु जिणहरु विहार, पीलगु तिलए सीइक्खि फार । सत्ये सुवंधु मोक्खु वि पसिछ, कंदलु कंदेसु विणउं विरुद्ध । सिर छेउ सालि छेतहो पहाणु, इंदिय जिग्गहु मुणिगण हो जाणु। जडया जलेसु मंसु वि दिणेसु, संघीसु सुरागमु तहं ? सुरेसु । णिसिया असिधारइ सूइएसु, खरदंडु पउमणालें असेसु । कोस खउ पहिय ह गउ जणेसु, वंकत्तु भउहवे कुंचिएसु । जड उद्धार वि परु वालएसु, अवियड्ढत्तणु गोवय गरेसु । खलु खलिहाणे अहवा खलेसु, पर दारगमणु जहिं मुणिवरेसु । कम्बलसु णिरसत्तु वि पत्थरेसु, जद्धविकसाल थी पुरिसएसु । धम्मसु वसणु पूयासुराउ, मणुऊहट्टइ वितंह ण चाउ । माणेसु माणु सोहेसु कोड, दोणेसु माय दुद्धसु दोहु । सत्थेसु लोहु णउं सज्जणेसु, पर हाणि चिते दुज्जण जणेसु । तुरगामिउ मउ णतिय समूह, अइ चंचलु अडइहिं मयह जोहु । विवुह हि दायारहिं बहुजणेहि, ज सूहइ जण धण कण भरेहि । ४.५ कवि हस्तिनापुर के राजा का वर्णन करता हुआ कहता है
तेएण सूरु सउमेण इंदु, स्वेण कामु णयवल्लि कंदु । दुद्रुहं जमु सिहं उवरि राउ, वंदियहं णिरंतर दिण्ण चाउ । परणारि विमुहु दुव्वसण चत्तु, अइवलु खत्तिय धम्मेण रत्तु । सत्तंग रज्ज पालण पवीणु, जसु रग्जि कोइ गउ बुहिउ दीणु।
महि मंडलि जो उपमा विहीणु, जसु रज्ज को वि णउ खलु णिहीणु । सुहि वंधव ससयण करंतु मोउ, सा हंतु तिवग्गइ वसइ लोउ ।
कवि के नारी वर्णन में केवल उसके बाह्य रूप का ही चित्रण नहीं मिलता अपितु उसके हृदयस्पर्शी प्रभाव का चित्रण भी किया गया है । जैसे
णं णाय कण्ण णं सुर कुमारि, णं विज्जाहरि विरहियण मारि। णं काम भल्लि गं काम सत्ति, णं तासु जि कोरी वाण पंति । णं जण मोहणि मोहणिय वल्लि, णं मयणा वलि णव जोव्वणिल्लि । णं रणगउरि रोहिणि सुभामा, सूरहो ईसहो चंदहो ललामा।
कवि के युद्ध वर्णन में छन्दों की विविधता नहीं। न ही गतिशील छन्दों की योजना है। अतएव युद्ध वर्णन सजीव नहीं हो सके हैं। इस प्रकार के वर्णनों में केवल ऐति