________________
તો આપના કહેવાથી મને હાથી-ઘોડા અને ધન પણ આપશે. મને લાભ થાય તેથી આપ સવારે રાજદરબારે વધામણી
આપો. કહેવાય છે કે હાથીના મુખથી એક કણ જો નીચે પડી જાય તો કીડીના કુંટુંબનું પેટ ભરાય છે.
હે મંત્રીશ્વર! આ મારી વાત સ્વીકારો. આવતી કાલે સભામાં રાજાને આ વધામણી આપતાં મને જે ભેટ મળશે તેમાથી તમને હું પાંચમો ભાગ આપીશ. પ્રધાન આ વાત સાંભળીને ધૂર્તની વાતમાં સંમત થયો. શરત પ્રમાણેની વાત બરાબર પાકી કરીને મૂર્ત ત્યાંથી નીકળીને સેનાપતિને ત્યાં પહોંચ્યો. મંત્રીશ્વરને જે વાત કરી પુત્રની વધામણીની. તે જ વાત ધૂર્તે સેનાપતિને કરી. પાંચમો ભાગ આપવાનો નકકી કર્યો. વળી ત્યાંથી નીકળીને અનુક્રમે કોટવાલ-રાજપુરોહિત તેમજ નગરશેઠને ત્યાં જઈ આવ્યો. સઘળી જગ્યાએ પુત્ર જન્મની વધાઇ અને જે ભેંટણું મળે તેમાંથી પાંચમો ભાગ આપવાની વાત કરીને ધાંચીને ત્યાં પાછો આવ્યો.
ધૂર્ત-ચોર..વળી પાછો ઘાંચીને-ત્યાં આવ્યો. ને સૂઇ ગયો. ધૂર્તના કામ તો જુઓ. કેવો ઠગી રહ્યો છે. બધાને! ધૂર્તના લક્ષણ પણ જાણવા જેવા છે. વિકસિત કમળના જેવું મુખ હોય, ચંદન જેવી વાણી-વચન શીતળ હોય- અંતર તો માયાને કપટથી ભરેલું હોય તક મળતાં કાતરની જેમ કામ કરતાં વાર જ ન લાગે. આ લક્ષણો ધૂર્તના હોય છે.
ઢાળ બીજી
( જીઓ જીઓ એ અચરીજ અતિ ભલું-એ દેશી)
હવે ધૂર્ત વિભાત ઉઠી ગયો, સપરિવારે નૃપ ઠેઠ રે;
ઇણિ અવસરે મંત્રી સેનાપતિ, કોટવાલ પુરોહિત હાં રે
જાઓ
જુઓ
૧
એ પાંચ જણા પણ આવીયા, મલ્યા રાજસભા જનરાય રે; કહે ધૂર્ત નમી નૃપને તદા, મહારાય કરો મુઝ ન્યાય રે, જીઓ. ૨ મહિયારી પ્રમુખ મુખ વારતા, સુણી કોપ્યો ભૂપ પ્રચંડ રે; કહે રાય સવાસો ખાસડા, ધૂરત શિરે દીજે દંડ રે. શુ. ૩ તવ હસી ક્રૂરત કહે રાયજી, માહરે છે ભાગિયા પાંચ રે; તેહને આપ્યા વિણ એકલો, કહો કિમ હું ખાઉં લાંચ રે. જી. ૪ મંત્રી આદિ જણ પાંચને, પણવીસ પણવીસ દેવાય રે; સુપસાય રે. જી. ૫ તવ રાજ સભા સઘળી હસી, ઇમ સાંભળી અંતર વાત રે; ધૂર્ત વંચ્યા છે દેવને, તો અવરતણી શી વાત રે. . ૬ ઉપહાસ્ય કરીને કાઢીયો, રૃપે રાજસભાથી તેહ રે; એક દિવસ વસે નૃપ સંસદ, બેઠા જન સહ કલિગેહ રે. જી.
હું શેષ ઉપનાહ મસ્તકે, માહરે કરજો
૭
(મહાસતી શ્રી સુરસુંદરીનો રાસ
૨૨૧)