________________
संस्कृतनिबन्धशतकम्
शान्तं वा रघुनन्दने तदुभयं तत्पुत्रभाण्डं हि मे भूयिष्ठद्विजबालवृद्धविकलस्त्रैणश्च पौरो जनः॥ उत्तर० ४-२५ करुणरसमूलस्य वीररसस्य वर्णनं यथाज्याजिह्वया वलयितोत्कटकोटिदंष्ट्र
मुद्भरिघोर-घनघर्घर-घोषमेतत् । ग्रासप्रसक्तहसदन्तकवक्तयन्त्र
जृम्भा-विडम्बि विकटोदरमस्तु चापम् ॥ उत्तर०४-२९ . चन्द्रकेतु-लवयोर्युद्धवर्णने करुणरसमूलको वीररसो वर्ण्यते ।
एवं सिध्यति यत् काव्यस्य मूलं करुणरसे एव निबद्धम् । कारुण्याप्लुतचेतसः सरसभावावगाहित्वात् कल्पनाप्रवणत्वाद् अनुभूतिसंजुष्टत्वाच्च सहृदयत्वं सहानुभूतिसमन्वितत्वं च । यत्र सहृदयत्वं सहानुभूतिः कल्पना मार्मिकानुभूतिश्च तत्र काव्यत्वम् । तथाविधैव कृतिः सहृदयाह्लादकारिणी विद्वज्जनमनोज्ञा लोकमनस्तोषिणी च । एतद् विचार्यव भवभूतिना प्रोच्यते
एको रसः करुण एव।
