________________
(૨) વિસ્પંદન :- દહીંની તર અને લોટ એ બે મેળવીને બનાવેલ કુલેર તે વિસ્પંદન અથવા અર્ધ બળેલ ઘીમાં ચોખા નાખીને બનાવેલ ભોજન વિશેષ તે વિસ્પંદન.
(૩) પક્વોષધિતરિત - ઔષધિ નાખીને ઉકાળેલા ઘીની ઉપરની તરી તે પક્વૌષધિતરિત.
(૪) કિટ્ટી - ઘી ઉકળતાં ઘી ઉપર જે ઘીનો મેલ તરી આવે છે તે મેલનું નામ
કિટ્ટી.
(૫) પર્વત :- આમળાં વગેરે ઔષધિ નાખીને પકાવેલું ઉકાળેલું ઘી તે પક્વવૃત.
ગોળના પાંચ નવિયાતાં. (૧) સાકર :- જે ગાંગળા-કાંકરા જેવી હોય તે. (૨) ગુલવાણી - ગોળનું પાણી જે પૂડા વગેરે સાથે ખવાય છે તે.
(૩) પાકો ગોળ:- ઉકાળીને કરેલો પાકો ગોળ કે જે ખાજા વગેરે ઉપર લેપ કરવામાં આવે છે તે ગોળની ચાસણી. (૪) ખાંડ:- સર્વ પ્રકારની ખાંડ.
(૫) અડધો ઉકળેલ શેરડીનો રસ - ગોળ શેરડીના રસમાંથી બને છે. એટલે ઉકાળવાનું શરૂ કર્યા પછી તે અડધો ઉકળેલો શેરડીનો રસ નિર્વિકારક બને છે. સંપૂર્ણ ઉકળ્યા પછી ગોળ બની જાય છે. માટે અડધો ઉકળેલો શેરડીનો રસ નીવિયાતો છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે અડધો ઉકળેલો શેરડીનો રસ અવિગઈ થાય તો સંપૂર્ણ ઉકળેલ રસ તો સહેજે અવિગઈ થાય. પણ એવું નથી. શેરડીના રસથી બનેલો ગોળ એ શેરડીના રસથી દ્રવ્યાન્તર ઉત્પન્ન થયું. માટે ગોળમાં ગોળને અનુસરતું વિગઈપણું ઉત્પન્ન થયું. તેમાં દ્રવ્યાન્તરોત્પત્તિ એ જ હેતુ સંભવે.
શેરડીનો રસ વિગઈ નથી - અડધો ઉકળેલો રસ, નીવિયાતું અને ગોળ વિગઈ છે એમ સમજવું. તેલના પાંચ નીવિયાતા :
તેલના અને ઘીના ૪ નીવિયાતાં સરખા નામવાળા અને સરખા અર્થવાળા છે. * સિદ્ધાંતમાં અર્ધ બળેલ ઘીમાં તંદૂલ નાંખીને બનાવેલું ભોજન વિશેષ તે વિસ્પંદન એમ કહ્યું છે.
૧૪૦ ભાષ્યત્રિભાવત્રિક
