________________
ખુહપસમ ખમેગાગી, આહારિ વ એઇ દેઇ વા સાયા. ખુહિઓ વ ખિવઇ કુચ્છે, જે પંકુવમે તમાહારી II૧૩ અસણે મુગો-અણ-સતુ મંડ-પથ-ખજ-રબ્બ-કંદાઈ | પાણે કંજિય-જવ-કચર-કક્કડોદરા સુરાઇ જલ II૧૪ ખાઇમિ ભરોસ ફલા-ઇ સામે સુંઠિ જીર અજમાઈ !
મહુ ગુલ તંબોલાઈ, અણહારે મોઅ લિંબાઇ II૧પમાં (૩) ચાર પ્રકારનો આહાર :
આહારઃ- (૧) જે એકલું હોવા છતાં પણ ભૂખ શાંત કરવા સમર્થ હોય અથવા (૨) આહારમાં આવતું હોય અથવા (૩) આહારમાં સ્વાદ આપતું હોય અથવા (૪) ભૂખ્યો મનુષ્ય જે કાદવ જેવા નિરસ દ્રવ્યને પેટમાં નાખે તે ચાર લક્ષણવાળો આહાર કહેવાય.
જે પદાર્થ એકલો એટલે બીજામાં મિશ્ર થયા વગર ભૂખ શમાવવા માટે સમર્થ હોય તે આહાર કહેવાય. એ પ્રથમ લક્ષણવાળો આહાર ચાર પ્રકારનો છે. (૧) અશન (૨) પાન (૩) ખાદિમ (૪) સ્વાદિમ.
કૂર એટલે રાંધેલા ભાત વગેરે અશન, છાશની આછ તથા પાણી વગેરે પાન, ફળ, શેરડી વગેરે ખાદિમ અને સૂંઠ, મુખવાસ વગેરે સ્વાદિમ. એ આહારનું પ્રથમ લક્ષણ.
ભૂખ શમાવવા માટે સમર્થ ન હોય એવો એક્લો આહાર અશનાદિકમાં મિશ્રા થઈને તેના ગુણમાં કે રસમાં વિશેષતા કરતો હોય તે બીજું લક્ષણ.
અશનાદિકના સ્વાદમાં વધારો કરતો હોય તેવો પદાર્થ આહાર સાથે મિશ્ર હોય કે ન હોય તો પણ તે આહાર કહેવાય તે ત્રીજું લક્ષણ.
બીજા અને ત્રીજા લક્ષણના ભેગા ઉદાહરણમાં અશનમાં મીઠું-હિંગ-જીરુ વગેરે પાણીમાં કપૂર વગેરે. ફળાદિ ખાદિમમાં મીઠું, મરી વગેરે અને મુખવાસાદિ સ્વાદિમમાં કાથો વગેરે. અહીં મીઠું-હિંગ-જીરૂ-કપૂર-મરી-કાથી ભૂખ શમાવવા માટે સમર્થ નથી, પણ આહારમાં ઉપકારી હોવાથી આહાર ગણાય છે.
ભૂખ્યો માણસ ભૂખ શમાવવા માટે કાદવ જેવું નિરસ, માટી વગેરે પણ ખાય તે આહારનું ચોથું લક્ષણ છે.
ભાષ્યત્રિક-ભાવત્રિક ૧૧૯
