________________
ચઉવિહાર એમ બે પ્રકારે હોય છે. ગ્લાન-માંદગી આદિના ગાઢ કારણે મુનિને ક્વચિત્ દુવિહાર પણ હોય તથા શ્રાવકને રાત્રિનું દિવસચરિમનું પચ્ચખાણ અને પોરિસી પુરિમઢ તથા એકાશન વગેરે પચ્ચકખાણો દુવિહાર, તિવિહાર, ચઉવિહાર એમ ત્રણ પ્રકારનાં હોય છે. પરંતુ શ્રાવકને પણ નવકારશીનું પચ્ચખાણ, ચઉવિહાર જ હોય છે. કારણ કે નવકારશી તે ગઈ રાત્રિના ચઉવિહાર પચ્ચકખાણનું તારણ કાંઈક અધિક કરવા રૂપ પણ કહ્યું છે. આ પ્રમાણે –
નવકારશી - મુનિને તથા શ્રાવકને ચઉવિહાર પોરિસી, સાઢપોરિસી - મુનિને તિવિહાર ચઉવિહાર (ગાઢ કારણે જ દુવિહાર) પુરિમઢ, અવઢ - શ્રાવકને દુવિહાર, તિવિહાર, ચવિહાર એકાશન - મુનિને તિવિહાર ચઉવિહાર (ગાઢ કારણે જ દુવિહાર) એકલઠાણું
- શ્રાવકને દુવિહાર, તિવિહાર, ચઉવિહાર
(પરંતુ એકલઠાણું જમ્યા પછી ચઉવિહાર જ) આયંબિલ, નીવિ, - મુનિને તથા શ્રાવકને તિવિહાર, ચવિહાર ઉપવાસ ભવચરિમ - (અપવાદે નીવિ, દુવિહાર પણ થાય પણ તે
વ્યવહારમાર્ગ નથી) સંકેત પચ્ચકખાણ - મુનિને તિવિહાર, ચઉવિહાર, શ્રાવકને દુવિહાર,
| તિવિહાર, ચવિહાર રાત્રિ પચ્ચખાણ - મુનિને ચઉવિહાર (દિવસ ચરિમ) - શ્રાવકને દુવિહાર, તિવિહાર, ચઉવિહાર
પરંતુ એકાશનાદિ વિશેષ વ્રતોમાં ચઉવિહાર એકાશનાદિ વ્રતોમાં યથાસંભવ જ્યાં જ્યાં દુવિહાર કહ્યો છે, તે મુનિને જ કોઈ ગાઢ કારણે જ હોય પરંતુ શ્રાવકોએ પણ કારણે જ દુવિહાર કરવો. વિશેષતઃ તિવિહાર કે ચઉવિહાર જ કરવો જોઈએ.
એકાશનમાં ભોજન કરવા સિવાયના સમયમાં પાણી અને સ્વાદિમની છૂટ હોય તે દુવિહાર એકાશન વગેરે કહેવાય અને ભોજન સિવાયના સમયમાં ફક્ત પાણી પીવાની છૂટ તે તિવિહાર એકાશનાદિ કહેવાય.
આ પ્રમાણે ચાર પ્રકારની વિધિના દ્વારનું વિસ્તારથી વર્ણન પૂર્ણ થયું..
૧૧૮ ભાષ્યત્રિક-ભાવત્રિક
