________________
હોશ-જોશના ભાવોમાં પરિવર્તિત થતી એની એ વખતની મુખમુદ્રા જોતાં જ વૃદ્ધરાજને થઈ જતું કે, પૂર્વજોના નામને આ જરૂર અજવાળી જશે !
ભિક્ષુરાજ જેમ-જેમ મોટો થતો ગયો, એમ એમ એની પ્રજ્ઞા વય કરતાંય સવાયાવેગે વિકસિત બનતી ચાલી. એથી પડખેના મગધ-સામ્રાજ્યની પણ નાની-મોટી વિગતો જણવામાં એ રસ લેવા માંડ્યો. એના પિતા વૃદ્ધરાજ પણ મા જેમ બાળકને દૂધ પાય, એ રીતે બધી વાતોથી એને વાકેફ બનાવવા માંડ્યા. આ વાતચીત દરમિયાન એ જ્યારે સમ્રાટ-અશોકના અમાનુષી અત્યાચારોની વાતો સાંભળતો, ત્યારે એના ભવાં ચઢી જતા અને ભ્રૂકુટિ ઉગ્ર બની જતી. નંદ-રાજા દ્વારા અપહરણ કરાયેલી “કલિંગ-જિનમૂર્તિ'ની રોમાચંક ઘટનાના શ્રવણથી તો એના અંગેઅંગમાં જવાંમર્દી ફરી વળતી, અને તે બોલી ઉઠતો : પિતાજી ! હું જો આ બધાનો બદલો ન લઉં, તો આપનો પુત્ર શાનો ? મને જરા મોટો થવા દો, પછી મગધને બતાવી આપીશ કે, ચોરી ઉપર શિરજોરી કર્યાના ફળ કેવાં કટુ હોય છે !
થોડા વધુ વર્ષો પસાર થયા, ભિક્ષુરાજ સમજણો જ નહિ, હવે તો “શાણો-રાણો” બની શકે, એવી કક્ષાએ જઈ પહોંચ્યો હતો. થોડા ઘણા વર્ષોમાં એને પિતા તરફથી અનુભવ-જ્ઞાનનો જે ખજાનો મળ્યો હતો, એથી ઘણીવાર કુમાર-ગિરિની ગુફાઓમાં એ કલાકોના કલાકો સુધી ગંભીર-વિચારણામાં ખોવાઈ જતો. આ વિચારણાના પ્રભાવે એ કોઈ ખંડિયેર જોતો, તો ત્યાં ભૂતકાલીન કોઈ મહેલની કલ્પના એને બેચેન બનાવી જતી. કોઈ શિલ્પ-સમૃદ્ધ પથ્થરના દર્શનને જ ભવ્યમંદિરની સૃષ્ટિનું દર્શન તેના દિલમાં દર્દ જગવી જતું. ખખડધજ ભીંતમાં કોઈ કિલ્લાનો કકળાટ સંભળાતો અને એનું કાળજું કોરાઈ જતું. આમ, વય વધતી ચાલી, એમ તોષાલીનું દર્શન ભિક્ષુરાજની ભીતરી દુનિયામાં કોઈ નવું જ સંવેદન જગવી જવા માંડ્યું. એને એ વાતનો પૂરો ખ્યાલ હતો કે, પિતાજીની હવે વય થઈ છે અને હું એમનો એકનો એક પુત્ર છું, એથી કલિંગની ધૂરા આજ નહિ, તો કાલે મારે જ સંભાળવાની છે ! એથી પોતાના મનને સ્વપ્નશીલ બનતું રોકીને, નક્કર તાલીમ આપવાની એક પણ પળને એ એળે ન ગુમાવતો !
મહારાજા ખારવેલ
INN
૭૩