________________
વૃદ્ધરાજના મોંમાથી અવારનવાર સરતા આવા બોલ પરથી એ બાળકનું નામ ભિક્ષુરાજ રાખવામાં આવ્યું. કલિંગે ભિક્ષુરાજને કાળજાની કોર કરતાંય સવાયા સ્નેહથી ઉછેર્યો, એ મોટો થતો ગયો, એમ સૌને લાગવા માંડ્યું કે, કલિંગનું ભાગ્ય મહાનતા ધરી રહ્યું છે. થોડાક વર્ષોમાં જ ભિક્ષુરાજ શિશુ મટીને કુમાર બન્યો. એની રમત-ગમતની રીતભાત પણ જાણે કોઈ ચક્રવર્તી જેવી જ હતી. રમત-ગમતમાં એ માટીના ઘર નહિ, પણ કોટ-કિલ્લા ચણતો. બાળકો સાથે એ રમત પણ એવી રમતો કે, જેમાં એનું રાજતેજ છતું થઈ આવતું.
વૃદ્ધરાજે ભિક્ષુરાજના ભણવા-ગણવાની વ્યવસ્થા સાથે એની આંતર-સમૃદ્ધિ પણ વિકાસ સાધે, એને પૂરતો ખ્યાલ રાખવા માંડ્યો. થોડા જ વર્ષોમાં એ અનેક વિદ્યામાં પારંગત બની ગયો. એને મળેલું ભિક્ષુરાજ નામ ખરેખર ભાવિનો જ કોઈ સંકેત હતો. કારણ કે એને સાધુઓનું સાંનિધ્ય ખૂબ જ ગમતું. બીજા રાજપુત્રો જે ઉંમરે હરવાફરવા માટે બાગબગીચાની શોધ કરતા, એ ઉંમરે ભિક્ષુરાજ સાધુસંગતિ પામવા કુમારગિરિની ગુફાઓ ખૂંદતા. કલિંગની ધરતી અને એમાં પણ કુમારગિરિની ગુફાઓ, આ એક એવું ધન્ય-સ્થાન હતું કે, જ્યાં ભિક્ષુરાજને મનગમતા મુનિઓનો મેળાપ મળી જ રહેતો ! આના યોગે એ ધર્મકળાથી પણ ઠીકઠીક સમૃદ્ધ થવા માંડ્યો.
ભિક્ષુરાજ આમ આંતર-બાહ્ય રીતે જે પ્રમાણમાં વિકાસ સાધી રહ્યો હતો, એથી વધારેમાં વધારે સંતોષ જો કોઈ અનુભવતું હતું, તો તે તેના પિતા વૃદ્ધરાજ ! ભિક્ષુરાજની વિકાસયાત્રા જોઈને એમને એમ થતું કે, હવે મૃત્યુનો દૂત જો મને અબઘડી જ બોલાવવા હાજર થઈ જાય, તોય મને શી ચિંતા? કારણ કે આ ભિક્ષુરાજે મારા બધા સ્વપ્નોને સિદ્ધ કરવા જ જાણે કલિંગની આ ધરતી પર જન્મવું પસંદ કર્યું હોય, એમ લાગે છે.
ભિક્ષુરાજનાં અંતરનો ઝુકાવ જોકે અધ્યાત્મ તરફ વધુ પ્રમાણમાં હતો, છતાં રાજકીય રંગોથી એ સાવ અનભિજ્ઞ પણ નહોતો. પિતાના ચરણે બેસીને એ કલિંગ સામ્રાજ્યની તડકી-છાંયડી જ્યારે જાણતો, ત્યારે લાગતું કે, આ તો રાજરમતનો અઠંગ-ખેલાડી બનવા જ સર્જાયો છે !
-~~ મહારાજા ખારવેલ