________________
પ્રતાપી એ પૂર્વજો અને ક્યાં પ્રતાપહીન પોતે ! પૂર્વજો એ તો કલિંગમાં જાણે શૂન્યમાંથી સૃષ્ટિ સર્જવાનું કાર્ય કર્યું હતું અને પોતે એ સૃષ્ટિને સાચવવા-સંભાળવામાં પણ અશક્ત નીવડ્યા હતા. તોષાલીના કોટકિલ્લા, કુમારગિરિના ગુફા મંદિરો આ અને આવું ઘણું ઘણું જાણે પોતાના કોઈ ઉદ્ધારકની કાગડોળે રાહ જોઈ રહ્યું હતું. આ રાહની આહ વૃદ્ધરાજના અંતરને અડી જતી અને ત્યાં એ ખળભળાટ પણ મચાવી જતી. ત્યારે એઓ કપાળ પર હાથ મૂકીને નિસાસો નાખતા કે, આ ઉદ્ધારનું કાર્ય તો જોકે હું નથી કરી શક્યો અને ભાવિમાં કરી શકવા સમર્થ બનું, એવી કોઈ શક્યતા પણ હાલ જણાતી નથી ! પરંતુ આવા કોઈ ઉદ્ધારકને હું પેદા કરી શકું, તોય મારા માટે એ ઘણું-ઘણું ગણાય !
વૃદ્ધરાજના અંતરમાં આવા અરમાન હતા, એ ફળ્યા અને એક દિવસે એઓ એવા એક પુત્રના પિતા બન્યા છે, જે પુત્રમાં શું શું હતું, એ નહિ, પણ શું શું નહોતું, એ જ પ્રશ્ન હતો. એ એવા પુણ્યતાના પગલે પેદા થયો કે, એના દર્શનથી તોષાલીના અણુએ અણુ આનંદિત થઈ ઊઠ્યા. એના મોં પર તેજ હતું. એની ચાલમાં જે બહાદુરી અને જે બુદ્ધિમત્તા હતી, તેમજ આગળ જતા બાલ્યવયમાં પણ એનામાં જે અસાધારણ ગુણો જણાતા હતા, એ જોઈને પ્રજાનો અંતરાત્મા બોલી ઉઠતો કે, કલિંગનો ઉદ્ધાર જો કોઈ કરી શકશે, તો તે આ બાળક જ કરી શકશે !
જયોતિષીઓ તો આ બાળકને જોઈને જે કંઈ ભાખતા, સંતોસંન્યાસીઓ આ બાળકને જોઈને જે કોઈ આશીર્વાદ વરસાવતા, અને જૈન શ્રમણો આ બાળકના ભાલ સમક્ષ જોઈ રહીને અદશ્ય ભાવોની જે કંઈ અનુભૂતિ કરતા, એથી વૃદ્ધરાજે પણ કલ્પી લીધું હતું કે, મારા ચિરદષ્ટ સ્વપ્નોને આ બાળક મનોજના એ મિનારેથી કલિંગના આ કિનારે ચોક્કસ અવતરિત કરી જશે! એ વૃદ્ધરાજ બાળકની રીતભાત જોતા ઘણીવાર બોલી ઉઠતા કે, આ તો ભિક્ષુની જેમ ભીતરથી નિર્લેપ જેવો જ જણાય છે. કારણ કે આ હસે છે, પણ અવાજ નથી થતો. ખાય છે, પણ એનામાં ખાવાની ખેવના જણાતી નથી. ખરેખર મારા એવા ભાગ્ય ક્યાંથી કે, આ ભિક્ષુરાજ બને ! જો આ ભિક્ષુરાજ બનશે, તો તો એક રાજા કરતાંય કલિંગને વધુ ગૌરવ અપાવશે ! મહારાજા ખારવેલ ,