________________
આ અવસરને વધાવી લેવામાં નહિ આવે, તો આપણે કદાચ નામશેષ બની જઈશું ! એક તરફ ભગવાન શ્રી મહાવીર પ્રભુ એ અહિંસા ધર્મની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કાજે તથા બુદ્ધે પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન યજ્ઞયાગના વિરોધ કાજે જે પ્રયાસો કરેલ, એનો જ એ પ્રભાવ હતો કે, યજ્ઞયાગની ક્રૂર-હિંસાની જ્વાળાઓ મગધમાં લગભગ બુઝાઈ જવાની અણી પર આવી ચૂકી હતી. પુષ્પધર્મ જેવા પુરોહિત માટે આ દુઃખનો વિષય હતો. મગધમાં એ જ્યાં જ્યાં નજર કરતો, ત્યાં ત્યાં જિનમંદિરાવલિ અને જૈનત્વની જાહોજલાલી જ નજરે પડતી. અશોકના રાજ્યકાળ પછી આમાં બુદ્ધવિહારો અને સંધારામોનો પણ ગણનાપાત્ર વધારો થવા પામ્યો હતો. એથી સ્વધર્મની પ્રતિષ્ઠા કાજે વર્ષોથી સ્વપ્ન જોતા એક સમાજ માટે સેનાપતિ પદે સ્થાપિત થયેલો પુષ્યમિત્ર અનેકાનેક આશાઓની અવતરણ-ભૂમિ બની ગયો.
બળવા અને રાજ્યદ્રોહ જેવા પાપોની ભયંકરતા પુષ્યમિત્રના સેનાપતિ-કાળ દરમિયાન ભુલાઈ ગઈ અને મગધાધિપતિ બંદૂરથની વિરૂદ્ધ એક બેઠો બળવો ધીમે-ધીમે બળવાન બનવા માંડ્યો. એક મોટો સમાજ આ રાજ્ય ક્રાંતિને અંદરથી મોટી મદદ કરી રહ્યો હતો. માથું મૂકી દઈને મરી ફીટવાની એની તૈયારી હતી. એથી આ બળવાની સફળતા અંગે સૌને વિશ્વાસ હતો અને એક દહાડો મગધે જોયું હતું કે, સેનાપતિઓમાંથી પુષ્યમિત્ર સરમુખત્યાર બન્યો અને બદુમિત્રની હત્યા કરીને એ મગધનો માલિક બની બેઠો !
આ રાજકીય બળવાની વિપરીત અસરો શરૂઆતમાં તો જૈનો અને બૌદ્ધોને ખાસ કંઈ ન જણાઈ, પણ કાળ જેમ વીતતો ગયો અને પુષ્યમિત્ર જેમ બળવાન બનતો ગયો, એમ જૈનો-બૌદ્ધોને લાગવા માંડ્યું કે, પુષ્યમિત્રનું શાસન આપણા માટે ખતરનાક પૂરવાર થાય તો નવાઈ નહિ ! અને થોડાક વખતમાં જ પુષ્યમિત્રે પોતાનો પ્રચંડ પરચો બતાવવા માંડ્યો. રાજ્ય તરફથી સંધારામો અને બુદ્ધવિહારોને જે અઢળક મદદ મળતી હતી, એ એણે કલમના એક ગોદે બંધ કરી દીધી, આથી બૌદ્ધોનું મોટું બળ તૂટી પડ્યું. આમ સૌ પ્રથમ પુષ્યમિત્રનો પરચો બૌદ્ધોને
SS ૬૬
---~ મહારાજા ખારવેલ
ITI
w