________________
સંગ્રામનો આખરી નિર્ણય જલદી ઇચ્છતાં હતાં, એમણે સીધો જ હુમલો પિશાચ પર કર્યો. એક પાદ-પ્રહારથી જ એને ધૂળ ચાટતો કરી દીધો અને પોતાની ટચલી આંગળી પર લઈને પિશાચને ઘુમાવીને દૂર-સુદૂર ફંગોળી દેવાની અંબાએ તૈયારી કરી, પણ ત્યાં તો આખું વાતાવરણ અને આખો પ્રસંગ પલટાઈ ગયો !
એકાએક ત્યાં કોઈ દિવ્ય મૂર્તિ-શો દેવ ખડો થઈ ગયો ! બાજુમાં જ દિવ્ય અલંકારો ને દેવતાઈ વસ્ત્રોમાં સુસજ્જ રત્નશ્રાદ્ધ પઉમિણિ અને કોમલ ત્રણે આવી ઊભા.
ક્યાં ગુફામાં ફંગોળાયેલો એ રત્ન ? ક્યાં દૂર દૂર ઊભતાં એ પમિણ ને એ કોમલ ? કોણે એ શિલા ખસેડીને રત્નને મુક્તિ અપાવી ? ત્યાં તો એ દિવ્યમૂર્તિ નત બની ગઈ. એણે અંબા સહિત બધાને અંજલિ જોડી. એ પિશાચ જ હતો. એણે કહ્યું :
‘દેવી-અંબા ! ક્ષેત્રપાલો ! રત્નશ્રાદ્ધ ! પણિ ને કોમળ ! એ પિશાચ હું જ છું. પ્રલય-તાંડવનો નૃત્યકાર હું જ હતો ! આ અપરાધ બદલ ક્ષમા ચાહું છું. કંચન કથીર તો નથી ને ? એની પરીક્ષા કરવા જ મેં આ બધા ઉપદ્રવો કર્યા, પણ કાનબુટ્ટી પકડીને મારે કબૂલ કરવું પડે છે કે રત્નશ્રાદ્ધ એ રત્નશ્રાદ્ધ જ છે ! એમના શપથ શપથ જ છે ! અગ્નિનું સ્નાન કરીનેય જે હસતું-રમતું રહે, એ જ કંચન છે અને કસોટી તો કંચનની જ થાય !'
ભેદી રહસ્ય પોતાના ગુપ્ત ભેદ-ભરમ ફગાવીને ખુલ્લું થતું હતું ! પિશાચ રત્નશ્રાદ્ધના ચરણે ઢળી પડતાં બોલ્યો. એની આંખમાં આંસુધાર હતી. આનંદની, આશ્ચર્યની અને આઘાતની ઘોતક એ આંસુધાર હતી. એણે કહ્યું :
‘રત્ન ! ક્ષમા ! તેં જે દિવસે વ્યાખ્યાન-સભામાં પ્રતિજ્ઞા લીધેલી, તે જ દિવસથી મેં નક્કી કર્યું હતું કે, કસોટી તો કરી જ જોવી : કંચન,
૩૬ ૪ ગિરનારની ગૌરવગાથા
