________________
૩૯૮ ]
[ આગમસાર સર્વકર્મમુક્ત કરી મેક્ષ પમાડે છે, પરમાતમા બનાવી દે છે, સિદ્ધ, બુદ્ધિ ને મુક્ત બનાવે છે.
જૈનધર્મના દરેક ક્રિયા અનુષ્ઠાન બે પ્રકારે થતાં દેખાય છે – (૧) દ્રવ્યથી ને (૨) ભાવથી. બાહ્યરુષ્ટિવાળા દ્રવ્ય પ્રધાન હોય છે, જ્યારે અંતર્દષ્ટિવાળા ભાવપ્રધાન હોય છે. દ્રવ્યક્રિયા પણ અંતે તો ભાવકિયાએ પહોંચવા માટે જ હોય છે, અને તે જ તે સાર્થક બને છે, નહિતર તે નિરર્થક થાય છે. આવશ્યકના પણ બે પ્રકાર છે (૧) દ્રવ્ય અને (૨) ભાવ. દ્રવ્ય આવશ્યક તેને કહ્યું છે કે જેમાં અંતરના ભાવ. વગર માત્ર મુખપાઠ બોલીને કિયા કરવામાં આવે છે, આમાં મન ભટકતું હોય છે તેથી એકાગ્રતા સધાતી નથી.
જ્યારે ભાવ આવશ્યકમાં મનવચન-કાયાના ચેપગેને સ્થિર રાખીને હૈયાના ભાવપૂર્વક કિયા કરવામાં આવે છે જેથી લાગેલા દેષનું નિવારણ થાય છે, અને કોઈપણ દેષ ન લાગ્યો હોય તે પણ આત્માની દિનપ્રતિદિન વધુ ને વધુ વિશુદ્ધિ થતી જાય છે.
આવશ્યક છ કહ્યા છે – (૧) સામાયિક, (૨) ચઉવિસંથ (ચતુર્વિશતિ સ્તવ), (૪) ગુરૂવંદણ, (૪) પ્રતિકમણ, (૫) કાઉસગ્ગ અને (૬) પ્રત્યાખ્યાન (પચ્ચકખાણ). આ છ ભેદ એ જ છ અધ્યયન છે.
(૧) સામાયિક :- આ પ્રતિજ્ઞા સૂત્ર છે. પ્રતિક્રમણનો પાયો છે, સામાયિકને અથ “સમતાઓ કે “સમભાવ' છે. આત્માને સમતાભાવમાં સ્થાપિત કર્યા વગર એટલે કે કલુષિત વિષમ ભાવોથી નિવૃત્ત થઈ મનને એકાગ્રપણે કિયા-અનુષ્ઠાનમાં જોડયા વગર કેઈપણ કિયા–અનુષ્ઠાન, જપ-તપ આદિ સાર્થક નીવડતાં નથી,
