________________
૩૬૨ ]
[ આગમસાર ૧૫૯૦ કલમે (કાન) બતાવી છે અને ૨૦ માં ઉદ્દેશામાં પ્રાયશ્ચિત આવવાની વિધિ બતાવી છે. મૂળ ૮૧૫ ગાથા છે.
વ્યાખ્યા :- નિશીથભાષ્ય ગાથા ૬૯ માં “નિશીથ” ને અર્થ “અપ્રકાશ” કરેલ છે. “અપ્રકાશ” એટલે “કાળથી” રાત્રિના સમય, અને “ક્ષેત્રથી” જનસમુદાયથી અલિપ્ત એવું “એકાંત નિર્જન સ્થાન.” સાધકના વિશુદ્ધ આચાર-- પાલનમાં જિનાજ્ઞાનું અતિક્રમણ કરવાથી જે પ્રાયશ્ચિત આવે તેનું વિધાન આ સૂત્રમાં કરેલ હોવાથી, આનું અધ્યયન અનધિકારીને કે જાહેરસભામાં કરાવવામાં આવતું નહિ, પણ ૩ વર્ષના દીક્ષિત અને ગાંભીર્ય આદિ ગુણાવાળા ૧૬ વર્ષ થી વધુ વયવાળા સુપાત્ર અધિકારી સાધુને જ રાત્રિના સમયે, એકાંતમાં કરાવવામાં આવતું તેથી “નિશીથ” સૂત્ર એવું સાર્થક નામ આપેલ છે. જે અનધિકારી છે તેને જે સૂત્ર ભણાવવાને નિષેઘ છે, તેમજ જનસમુદાયવાળા સ્થાનમાં પણ ભણવાનો નિષેધ છે, અને ફકત સ્વાધ્યાય ભૂમિમાં જ જે પઠનીય છે તેને “નિશીથ' સૂત્ર સાર્થક રીતે કહેલ છે.
પર્યાયવાચી નામો નિશીથના પર્યાયવાચી નામે “આચાર” “અ” “લિકા” “પ્રક૫” વિગેરે કહ્યા છે. પ્રાયશ્ચિતને સંબંધ આચારધર્મ સાથે છે. તેથી આનું નામ “આચાર” કહ્યું છે, આચારાંગ સૂત્રના પાંચ અગ્ર છે–ચાર આચારચૂલાઓ અને પાંચમું “નિશીથ તેથી આને “અગ્ર” કે “ચુલિકા કહ્યું છે, નિશીથની રચના નવમાપૂર્વ આચાર પ્રાભૂતમાંથી કરવામાં આવી છે. તેથી આનુ નામ “પ્રકલ્પ” છે, અગ્ર અને ચૂલા કે ચૂલિકાને અર્થ “અગ્રભાગ” અર્થાત્ “શીખર છે. જે બંનેમાં સમાન છે.
