________________
૩૫૪ ].
[ આગમસાર કરે કે જે મને બોલાવે છે, તે આ હશે કે બીજા, પણ હજી નિશ્ચય થાય નહિં, પછી “અવાય” આવે ને નિશ્ચય થાય કે મને ફલાણું જ બોલાવે છે. તેને કાળ પણ અંતમુહૂર્તને જ છે. પછી “ધારણું” થાય કે આ અમુક ભાઈ ને જ શબ્દ છે, કે અમુક ગંધાદિ છે. તેને કાળ સંખ્યાતા કે અસંખ્યાતા વર્ષ સુધીને છે, કે અમુક વેળાએ અમુક ભાઈના શબ્દો સાંભળ્યા હતા. આમ ધારી યાદ રાખવું તે “ધારણા” છે.
મતિજ્ઞાન સમુચરૂપે ૪ પ્રકારનું છે –(૧) દ્રવ્યથી, (૨) ક્ષેત્રથી, (૩) કાળથી અને (૪) ભાવથી. દ્રવ્યથી મતીજ્ઞાની સર્વ પદાર્થોને સામાન્યથી ઉપદેશ કરી જાણે પણ દેખે નહિ, ક્ષેત્રથી સર્વ ક્ષેત્રની વાત, કાળથી સર્વકાળની વાત, ભાવથી સર્વભાવની વાત, સામાન્યપણે ઉપદેશે કરી જાણે પણ દેખે નહિ. ઈતિ મતિજ્ઞાન સંપૂર્ણ.
શ્રત (સૂત્ર) જ્ઞાન :-૧૪ ભેદ છેઃ-(૧) અક્ષરભુત, (૨) અક્ષર, (૩) સંસી, (૪) અસંસી, (૫) સમ્યક (૬) મિથ્યા, (૭) સાદિક, (૮) અનાદિક (૯) સપર્યવસિત, (૧૦) અપર્યવસિત, (૧૧) ગમિક, (૧૨) અગમિક, (૧૩) અંગપ્રવિષ્ટ અને (૧૪) અનંગપ્રવિષ્ટ કે અંગ બાહ્ય શ્રત.
અક્ષરદ્યુતના (૧) સંજ્ઞાક્ષર, (૨) વ્યંજનાક્ષર અને (૩) લબ્ધિ અક્ષર આમ ૩ ભેદ છે.
સંજ્ઞાક્ષર તે ક, ખ, આદિકકા જ્ઞાન, વ્યંજન અક્ષરકૃત તે કાને, માત્રાદિની સંજનાએ કરી બેસવું. અર્થાત્ બારાખડી વડે શબ્દ કે વાક્યો બેલવા તે, અને લબ્ધિ અક્ષરગ્રુત તે શ્રાદ્રિય આદિ પાંચ ઈદ્રિયો અને મનની લબ્ધિથી અક્ષરજ્ઞાન થાય તે છ ભેદે છે.
