________________
નંદીસૂત્ર ]
[ ૩૯. (૬) અપ્રતિપાતી –ઉપજયા પછી સદા ટકી રહે. - આ છએ પ્રકારના ભેદાનું ભેદ કહ્યા છે.
ટુંકમાં અવધિજ્ઞાની નીચે પ્રમાણે જાણે દેખે છે.
(૧) દ્રવ્યથી-જઘન્ય અનંત રૂપી દ્રવ્યોને અને ઉત્કૃષ્ટ બધા રૂપી દ્રવ્યોને જાણે છે ને દેખે છે.
(૨) ક્ષેત્રથી– જઘન્ય આગળના અસંખ્યાતમાં ભાગને અને ઉત્કૃષ્ટા અલાકમાં લોકપ્રમાણ અસંખ્યાત ખંડેને. જાણે છે અને દેખે છે.
(૩) કાળથી–જઘન્ય આવલિકાના અસંખ્યાતા ભાગને અને ઉત્કૃષ્ટા ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણીના અતીત અને અનાગત (ભવિષ્ય) કાળને જાણે ને જુએ છે.
(૪) ભાવથી– જઘન્યથી જઘન્ય અનંત પર્યાયે ને તથા ઉત્કૃષ્ટ પણ ઉત્કૃષ્ટ અનંત પર્યાને જાણે તથા દેખે છે. (“અનંત” અનંત પ્રકાર હોય છે. તેથી જઘન્યને. ઉત્કૃષ્ટ અનંતમાં કોઈ વિરોધાભાસ નથી. શાસ્ત્રમાં ૯ પ્રકારના અનંત કહ્યા છે.) અને સર્વભાવના અનંતમાં ભાગને જાણે છે અને દેખે છે.
() મન:પર્યાવજ્ઞાનઃ-માત્ર અપ્રમત્ત, સમ્યગૂદષ્ટિ, પર્યાપ્તા, સંખ્યાતા વર્ષના આયુવાળા કર્મભૂમિના સંયમી, સાધુને જ થાય છે. તેનાથી સામી વ્યક્તિના મનભાવને જાણી શકાય છે.
માનવીનું મન એક પૌગલિક જડ દ્રવ્ય છે. માનવી જ્યારે વિચાર કરે છે ત્યારે તેના મનની પર્યાયો (અવસ્થા ધારા) વિચાર પ્રમાણે પલટાયા કરે છે. મન પર્યવજ્ઞાની મનની
તે વિવિધ જડ પર્યાયને પિતાના આત્મા દ્વારા સાક્ષાત્કાર ન કરી પ્રત્યક્ષ કરીને તેના મનભાવને જાણી લે છે. તે મનઃ