________________
૩૪૪ ]
[ આગમસાર અશુભ કર્મો બાંધે અને ફળ સ્વરૂપે સંસારમાં ભમે, તેથી આમાં મૂખ્ય ૮ કર્મ (૧)જ્ઞાનાવરણીય, (૨) દર્શનાવરણીય, (૩) વેદનીય, (૪) મેહનીય, (૫) આયુષ્ય, (૬) નામ (૭) ગેત્ર અને (૮) અંતરાય કર્મ અને તે દરેકના પેટાભેદ, અર્થાત્ ઉત્તર પ્રવૃતિઓ કુલ ૧૪૮ બતાવી છે. તે કર્મોનું દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી સ્વરૂપ કહ્યું છે. જેને જાણીને જે સાધક સંવર વડે નવા બંધાતા કમને રોકે, અને તપ વડે સંચિત કર્મ બાળે તે મોક્ષે જાય.
આત્મસ્વરૂપની દષ્ટિએ સર્વ જીવ એક સરખા છે તેમ જિનદર્શન કહે છે. પરંતુ કર્મબંધના લીધે તેમાં અનેક ભેદ થાય છે. સ્વભાવને છોડી જ્યારે આત્મા રાગ-દ્વેષાદિ વિભાવ પરિણતિમાં જાય છે, ત્યારે જીવાત્માને તેવા પ્રકારના કર્મના બંધ પડે છે, જેનું મૂળ કારણ સ્વરૂપ દશાનું અજ્ઞાન અને મિથ્યાદષ્ટિ છે. આમાના સાચા સ્વરૂપને જે ઓળખવા ન દે તેને જ્ઞાનવરણીય કર્મ કહ્યું છે. (૧) પદાર્થના સામાન્ય બોધને ન થવા દે તેને “દર્શનાવરણીય કર્મ” કહ્યું છે. (૨) શાતા–અશાતાને જે હેતુભૂત છે તે “વેદનીય કર્મ” છે. (૩) મદીરાના કેફની જેમ જે કર્મ મતિને મૂઢ બનાવી દે છે તે મોહનીચ” કર્મ છે. (૪) એક ભવનું આયુષ્ય જે નક્કી કરે છે તે આયુષ્ય કર્મ છે. (૫) જીવને ગતિ, જાતિ, શરીર, આકૃતિ, રૂપ આદિ આપનાર જે કર્મ છે તે “નામકર્મ” છે. (૬) ઊંચ અને નીચ ગોત્રના કારણભૂત જે કર્મ છે તે “ગોત્રકમ” કહેવાય છે. (૭) અને આત્માના વીર્ય (શક્તિ)ને રોકનારૂં જે કર્મ છે તે “અંતરાય કમ” છે. (૮) જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય વેદનીય અને અંતરાય કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ૩૦ કોડાડી સાગરોપમની, મેહ