________________
૩ર૮ ]
[ આગમસાર આ ૨૨માં સ્ત્રી અને સત્કાર પરિષહ સાનુકુળ છે, બીજા બધા પ્રતિકુળ છે.
(૩) ચતુરગીય અધ્યયનમાં સંસારના અનંત કાળના પરિભ્રમણ પછી ભવ્ય જીવાત્માને પ્રાપ્ત થતાં ચાર દુલભ અંગોનું (૧) મનુષ્યત્વ (માનવતા સાથે માનવભવ) (૨) ધર્મશ્રવણ, (૩) કેવળી પ્રરૂપિત ધર્મમાર્ગની શ્રધ્ધા અને (૪) સંયમમાં વીર્ય ફેરવવું અર્થાત્ સંયમ (દીક્ષા) લેવામાં અને પછી તપ કરવામાં પુરૂષાર્થ કરવા તેનું નિરૂપણ છે. ભવસાગર તરવાને આ ચાર અંગ સર્વોત્તમ સાધનો છે. કારણ કે ચારે ગતિના જીવમાં મનુષ્ય ભવમાં જ મેક્ષની સાધના માનવી સંયમ લઈને નવા કર્મબંધ રોકીને અને તપ વડે પૂર્વ સંચિત સર્વ કર્મો ખપાવીને કરી શકે છે, અને સર્વ કર્મ મુક્ત બની મેક્ષની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. આ ચારે બેલમાં શ્રદ્ધાને વળી પરમ દુર્લભ કહી છે.
મનુષ્યત્વના ચાર લક્ષણ છે :- (૧) સરળતા, (૨) કોમળતા, (૩) નમ્રતા અને (૪) અનુકંપા.
(૪) “અસંખય અધ્યયનમાં પ્રભુ ફરમાવે છે. જીવનદોર તુટ્યા પછી કદાપિ સંધાતું નથી. માટે ધર્મારાધના કરવામાં પ્રમાદ ન કર.”
ત્રીજા અધ્યયનમાં મનુષ્યભવની દુર્લભતા કહી. તે અમૂલ્ય ભવ પણ ક્ષણભંગુર છે, માટે ઘડપણની રાહ ન જોતાં વહેલામાં વહેલી ધર્મારાધના કરી આત્મકલ્યાણ કરી લેવું તેમ સંબંધ છે. સ્ત્રીપુત્રાદિ અન્ય જન માટે જે પાપના પિટલા બાંધે છે, તેને એક્લાને જ તે કર્મોના વિપાકેદયના, દુઃખો વેઠવા પડે છે. માટે કર્મ બાંધતી વખતે ચેતા તેમ પ્રભુએ કહ્યું છે.
(૫) અકામ મરણીય અધ્યયન-આયુષ્ય ક્ષણ