________________
(૬-૭) સૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિ અને ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ ] [ ૩૦૩ | બેવરે ઈ. સ. ૧૮૬૮માં સૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિ પર નિબંધ લખેલ છે અને ડે. વિન્ટર અને ડે. થિબોને પણ આ શાસ્ત્રોને બહુ મહત્વના માન્યા છે. પહેલો પ્રાભત : આના ૮ પ્રતિપ્રાભત છે. તેમાં પહેલાને આઠમામાં મંડલના પ્રમાણે બતાવ્યા છે, બીજા અને સાતમા માં મંડલના સંસ્થાન, ત્રીજામાં મંડલના ક્ષેત્ર, ચોથામાં સૂર્યચંદ્રાદિ તિષીના અંતર, પાંચમામાં દ્વીપાદિમાં
તિષીની ગતિ ને અંતર, છઠ્ઠામાં રાતદિવસને ક્ષેત્રસ્પર્શ કહ્યો છે.
ગૌતમસ્વામીએ પ્રશ્ન પૂછતાં પ્રભુ મહાવીરે કહ્યું કે “દિવસ અને રાત્રિના થઈને કુલ ૩૦ મુહૂર્ત હોય છે. મુહૂર્ત બે ઘડી અર્થાત્ ૪૮ મીનિટને થાય છે. નક્ષત્રમાસ, સૂર્યમાસ, ચંદ્રમાસ અને ઋતુમાસના મુહૂર્તોમાં વધઘટ થવાનું કારણ બતાવ્યું છે. પહેલાથી છેલ્લા અને છેલલાથી પહેલા મંડલ સુધીની સૂર્યની ગતિને સમય બતાવતાં સિધ્ધ કર્યું કે અંતિમ મંડલમાં સૂર્યની એકવાર અને બાકીના મંડલેમાં બે વાર ગતિ થાય છે.
બીજા પ્રાભૂતના ૩ પ્રતિપ્રાભત છે. તેમાં પહેલામાં તિછી ગતિનું પ્રમાણ છે, બીજામાં સૂર્યનું મંડલ સંક્રમણ કેવી રીતે થાય છે તે કહ્યું છે, અને ત્રીજામાં ૧ મુહૂર્તમાં ગતિનું પ્રમાણ છે.
સૂર્યના ઉદય અને અસ્તનું વર્ણન છે. અન્ય લકે પૃથ્વીને દડા જેવી ગોળ માને છે, તેવી માન્યતા જેની નથી. જેનમતાનુસાર પૃથ્વી થાળી જેવી ગેળ છે. આમ આ પ્રાભૂતમાં અન્ય મતાને ઉલ્લેખ કરીને સ્વમતનું પ્રતિપાદન
