________________
ચેથું ઉપાંગસુત્ર-પનવણું સૂત્ર ] [ ર૯૩ પૂર્વસંચિત કર્મોનું આત્મપ્રદેશથી ખરી જવું તેને નિરા” કહી છે, કઈ સમુદ્રઘાતથી ક્યા કર્મની નિર્જરા થાય છે તે કહ્યું છે - (૧) વેદના સમુદ્દઘાતથી વેદનીય કર્મની, (૨) કષાય સમુદ્રઘાતથી કષાય ચારિત્ર મોહનીય કર્મની, (૩) મારણાંતિક સમુદ્દઘાતથી, અંતમુહૂર્ત માત્ર શેષ આયુષ્ય કર્મની, (૪) વૈકિય સમુદઘાત વૈકિય નામકર્મની, (૫) તેજસ સમુદ્રઘાત્ તેજસ શરીર નામ કર્મની, (૬) આહારક સમુદ્રઘાત આહારક શરીર નામકર્મની અને કેવલિ સમુદ્દઘાત શાતા – અશાતા વેદનીયકર્મની, શુભાશુભ ન મ કર્મની, અને ઊચ્ચ – નીચ ગોત્રકર્મની નિર્જરા કરે છે, આ ત્રણે અઘાતિ કર્મોની સ્થિતિ આયુષ્ય કર્મની સ્થિતિ કરતાં વધુ હોય, ત્યારે આયુષ્યકર્મની સ્થિતિની બરાબર કરવા કેવલિભગવંત આ સમુદઘાત કરે છે. જેથી આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં સર્વથા કર્મમુક્ત બની સિદ્ધ, બુદ્ધ અને મુક્ત પરમાતમાં થઈ શકે. આને સમય માત્ર આઠ સમયને કહ્યો છે અને એક જ વાર થશે. જે કેવલિભગવંતના આયુષ્ય કર્મ સિવાયના બાકીના ૩ ઘાતિકર્મોની સ્થિતિ આયુષકર્મ બરાબર હોય છે, તેમને આ સમુદ્દઘાત કરવી પડતી નથી.
નારકીમાં પ્રથમની , તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય અને દેવામાં પહેલી ૫, વાયુકાય સિવાયના ૪ એ કેદ્રિયથી ચારેદ્રિય જ માં પહેલી ૩, વાયુકામાં પહેલી ૪ અને મનુષ્યમાં સાતે સમુદ્રઘાત હોય છે.
કઈ સમુદઘાત કયા જીવો કેટલીવાર કરશે અને તેને અલ્પબહુ કહ્યો છે.
