________________
૨૯૪ ]
[ આગમસાર (૫) જંબુદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિ-પાંચમુ ઉપાંગસૂત્ર
પાંચમા અંગસૂત્ર શ્રી ભગવતી સૂત્રનું આ ઉપાંગ છે. આમાં એક અધ્યયન, ૭ વક્ષસ્કાર તથા ૪૧૪૬ મૂળપાઠનું ગાથા પ્રમાણ હાલ છે, ૧૭૮ ગદ્યસૂત્ર અને પર પદ્યસૂત્ર છે. શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં દ્વીપ સમુદ્રાદિનું સંક્ષેપ કથન છે. તેની યથાર્થ સમજ પડે તે માટે આ ઉપાંગની રચના કરવામાં આવી છે. વક્ષસ્કાર એટલે પ્રકરણ સમજવું. ' પ્રથમ વક્ષસ્કાર :- મંગલાચરણમાં શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર છે. પછી જબુદ્વીપનું અને જબુદ્વીપમાં આવેલા ભરતાદિ ક્ષેત્રે વૈતાઢયાદિ પર્વતે, પદ્મવરદિકાઓનું, તમિસ્ત્ર ગુફાનું, વિદ્યાધર શ્રેણિયાનું, ભરતકુટ અને ઋષભકુટ આદિનું વર્ણન છે,
બીજો વક્ષસ્કાર :- કાળનું નિરૂપણ છે, કાળચકના અવસર્પિણ અને ઉત્સર્પિણ એમ બે ભેદ કહ્યા છે, અવસર્પિણીના છ આર (૧) સુષમાસુષમા જેમાં એકાંતે અતિ સુખ હોય તે ૪ ક્રોડાકોડી સાગરોપમને છે, (૨) સુષમાં જેમાં સુખ હોય તે ૩ ક્રોડાકોડી સાગરોપમનો છે. (૩) સુષમા દુષમાં જેમાં સુખ ઘણુ ને દુઃખ અપ તે ૨ કોડાકેડી સાગરોપમનો છે, (૪) દુષમા સુષમા જેમાં દુઃખ વધુ ને સુખ થેડું તે ૧ ક્રોડાકેડી સાગરોપમ ઉણુ (ઓછા) ૪૨૦૦૦ વર્ષને છે, (૫) દુષમા જેમાં દુઃખ હોય અને (૬) દુષમા. દુષમા જેમાં અતિ દુઃખ હોય તે દરેક ૨૧, ૨૧ હજાર વર્ષના છે, આમ કુલ ૧૦ ક્રેડાડી સાગરોપમનું અર્ધકાળચકે થાય છે, ઉત્સર્પિણના પણ છ આરા તેથી ઉલટા. સમજવા, કાળના માપ નીચે પ્રમાણે બતાવ્યા છે :
