________________
૨૮૨]
[ આગમસાર કેટલા જથ્થામાં આત્મા સાથે બંધાયા તે સુંઠના લાડુના, દૃષ્ટાંતે-વાયું હરે તે તેનો સ્વભાવ, (૨) મહિને બગડે નહિ તે તેની સ્થિતિ, (૩) જરા તી હોય તે તેને રસ કે અનુભાગ ને (૪) નાનો કે મેટે દળમાં હોય તે તેના પ્રદેશ. આઠે કમને ઉપન્યાસક્રમ -
આત્માને મુખ્ય ગુણ “જ્ઞાનગુણ” છે. તે ગુણ અવરાયા એટલે જીવાત્મા પોતાના સાચા સ્વરૂપને ભૂલે યથાર્થ ન જાણે. આ મુખ્ય ગુણ કે સ્વભાવને આવરે તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ. આત્માનો સ્વભાવ જ જ્ઞાન હોવાથી તેને પ્રથમ સ્થાન આપ્યું છે. જ્ઞાન અને દર્શન સહચારી છે તેથી બીજું સ્થાન “દર્શનાવરણીયને આપ્યું. એ બે આવરણીય કર્મો પોતપોતાને વિપાક દેખાડતાં શુભાશુભ કર્મબંધથી જીવને સુખદુઃખ ભેગવવાનું થાય. તે શાતા–અશાતા રૂપે વેદાય. તેથી ત્રીજે “વેદનીય કર્મ કર્યું. શાતા-અશાતારૂપ વેદનીચના ઉદયે જીવને અવશ્ય રાગ-દ્વેષને કષા ઉપજે. તેથી તે પછી મેહનીય કર્મ કહ્યું. મેહનીય કર્મના ઉદયે મુંઝાયેલો જીવ બહુ આરંભ-પરિગ્રહાદિ કરીને નરક તિર્યંચાદિ ગતિનું આયુષ્ય બાંધે તેથી તે પછી આયુષ્ય કમ કહ્યું. આયુના ઉદયે ગતિ જાત્યાદિ નામ કમને ઉદય થાય તેથી પછી નામકર્મ કર્યું. નામ કર્મના ઉદયે ઊંચનીચ ગોત્રને ઉદય અવશ્ય હેય તેથી પછી ગોત્રકર્મ કર્યું અને ઊંચનીચ ગોત્રકર્મના ઉદયે અનુકમે દાન, લાભાદિકને કેગ કે વિયોગ થાય તેથી છેલ્લું અંતરાય કમ મૂકહ્યું. સંસારી જવ માત્ર આ રીતે કર્મ બાંધે છે.
કમને બંધ ચાર પ્રકારે થાય છે:- (૧) સ્પષ્ટ, (૨) બદ્ધ, (૩) નિદ્ધત અને (૪) નિકાચિત.
