________________
ચોથું ઉપાંગસૂત્ર-પનવણું સૂત્ર ] [ ર૭૩ અશાતા ભગવતી વખતે જીવ દુઃખ પામે. તે આત્માના અવ્યાબાધ અનંત સુખને રોકે છે.
(૪) મેહનીય કર્મ દારૂના કેફ સમાન છે. દારૂને નશે જેમ ખાનદાની ભૂલાવી મતિને મૂઢ બનાવી દે છે, તેમ આ કર્મ આત્માને તેના ક્ષમાદિ સ્વભાવને ભૂલાવી, ક્રોધાદિ કષા અને પાંચે ઈદ્રિયોના વિષયમાં મર્યાદાને વિવેક રહિત પ્રવૃત્તિ કરાવી સંસારમાં ભમાવે છે. જીવને મોહમાયાથી મુંઝવીને આઠે કર્મને બંધાવનારૂં છે તેથી આને રાજાકમાં કહ્યું છે. આત્માના ક્ષાયિક સમ્યફત્વને પ્રગટતા રોકે છે.
(૫) આયુષ્ય કર્મ તે રાજાની જેલની સજાની જોડી સમાન છે, જેટલા સમયની જેલ મળી હોય તે પૂરી થયા સિવાય કેદી છુટી શકે નહિ, તેમ જેટલું આયુષ્ય હોય, તેટલું ભોગવ્યા સિવાય જીવ શરીરથી છુટે નહિ, શરીર એ આત્મા માટે કારાગૃહ સમાન છે. અક્ષય સ્થિતિને રેકે છે.
(૬) નામકર્મ ચિતારા સમાન છે. ચિતારો જેમ વિવિધ રૂપના ચિત્રો દોરે છે, તેમ આ કર્મ અરૂપી એવા આત્માને જુદા જુદા રૂપ (દેહ) ધારણ કરાવે છે. અમૂર્ત ગુણને રોકે છે.
(૭) ગાત્રક, કુંભારને ચાક જેમ માટીના પિંડને ફેરવે છે, તેમ જીવાત્માને સંસારની ચાર ગતિ ને ૮૪ લાખ યોનિમાં ઉંચા ને નીચા ગેત્રમાં ભમાવે છે. આત્માના અગુરુલઘુ ગુણને રોકે છે.
(૮) અંતરાય કર્મ - જેમ રાજભંડારી રાજલક્ષમીને ૧૮