________________
ર૬૮ ]
[ આગમસાર - કાયસ્થિતિ અર્થાત્ એક જ કાયામાં જીવ વારંવાર જન્મ મરણ કરતા રહે અને બીજી કાયામાં જ્યાં સુધી ન ઉપજે ત્યાં સુધીનો કાળ તે કાયસ્થિતિ. ચોથું સ્થિતિ પદ ભવસ્થિતિનું છે, જ્યારે આ પદમાં જીવ, ગતિ, ઈદ્રિય, વેગ, વેદ, કષાય, વેશ્યા, સભ્યત્વ, જ્ઞાન, દર્શન, સંયત, ઉપયોગ, આહાર, ભાષક, પરિત્ત, પર્યાપ્ત, સૂક્ષમ, સંજ્ઞી, ભવસિદ્ધિક, અસ્તિકાય અને ચરમની અપેક્ષાએ કાયસ્થિતિ બતાવી છે.
વનસ્પતિના વ્યવહાર રાશિ અને અવ્યવહાર રાશિ એમ બે ભેદ બતાવ્યા છે, તેમજ નિગોદના જીવોનું સ્વરૂપ કહ્યું છે. માતા મરૂદેવીને જીવ અનાદિકાળથી વનસ્પતિમાં હતો તે ઉલ્લેખ પ્રજ્ઞાપનાની ટીકામાં કરેલ છે.
(૧૯) દષ્ટિપદ:– દષ્ટિ ૩ છે. (૧) સમ્યગ દષ્ટિ, (૨) મિથ્યાદષ્ટિ, અને (૩) મિશ્ર અર્થાત્ સમમિથ્યાષ્ટિ અનારકી, દેવના ૧૩ દંડક તથા ગર્ભજ તિર્યંચ અને મનુષ્યમાં ત્રણે દષ્ટિ હોય, પાંચે એકેન્દ્રિય મિથ્યાષ્ટિ છે, ૩ વિકલેનિદ્રયને સમ્યગૃષ્ટિ અને મિથ્યાદષ્ટિ એમ બે દષ્ટિ હોય, પાંચ અનુત્તર વિમાનના દેવો નિયમા સમ્યગૃષ્ટિ જ હોય. અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય (સંમૂર્ણિમ તિર્યંચ અને મનુષ્ય)મિથ્યાષ્ટિ છે.
(ર૦) અનક્રિયા પદ – ભવનો અંત કરનારી કિયા અન્તકિયા” કહેવાય છે. આ કિયા અત્રે બે અર્થમાં ચેઝ છેઃ (૧) નો ભવ અર્થાત્ મરણ અને (૨) મોક્ષ. અતકિયાને વિચાર નારકાદિ ૨૪ દંડકમાં કરેલ છે, મેક્ષ રૂપી અન્તકિયા માત્ર મનુષ્ય જ કરી શકે છે. મનુષ્ય સિવાય બીજા જીવમાં અન્તકિયા મૃત્યુના અર્થવાળી છે.
નવ ઉત્તમ પદવી (૧) તીર્થકર, (૨) ચક્રવતી (૩)