________________
ર૩૦]
[ આગમસાર (૧) શ્રોત્રેન્દ્રિય સંવરરૂપ શબ્દ ભાવના :
પ્રશંસા કે નિંદામાં, મીઠાં કે કડવાં વચનોમાં સાધક રાગ-દ્વેષ ન કરે, સંગીતાદિ મધુર સ્વર સાંભળવા મેહ ન રાખે, તેમ કર્કશ શબ્દની ઘણું ન કરે પણ સમભાવમાં રહે.
(૨) ચક્ષુરિન્દ્રિય સંવર :- રૂપાળા કે કદરૂપા માણસે પ્રત્યે કે સુંદર કે બેડોળ વસ્તુ નજરે પડે ત્યારે તેમાં માધ્યસ્થ ભાવ રાખે; સુંદરની પ્રશંસા કે બેડોળની ઘણા ન કરે, આ ચક્ષુને સંવર છે.
(૩) ધ્રાણેન્દ્રિય સંવર:– સુંગધ પ્રત્યે રાગ કે દુર્ગધ પ્રત્યે દ્વેષ ન કરે, પણ પુદ્ગલ પરિવર્તનને આ સ્વભાવ છે એમ ચિંતવે તે સુબુદ્ધિ પ્રધાન નેજિતશત્રુ રાજાના દષ્ટાંતે.
(૪) રસનેન્દ્રિય સંવર :- જેનાથી વસ્તુમાત્રને આસ્વાદ લેવાય તે રસના કહેતાં જીભ છે, બીજી બધી ઇંદ્રિયનું અકેક કાર્ય છે, પણ જીભના બે કાર્ય છે-(૧) ચાખવું–સ્વાદ કરે અને (૨) બલવું. સરસ કે નીરસ આહારાદિ મળે, પણ અનાસક્તપણે વાપરે; સત્ય બેલે
(૫) સ્પર્શેન્દ્રિય સંવર:-ચામડીને સ્પર્શેન્દ્રિય કહેવાય છે. મનાંશ કે અમનેઝ સ્પર્શમાં સાધક સમભાવી રહે, સર્વ પ્રકારની વાસનાને નિર્મૂળ કરે તે સ્પશેન્દ્રિય સંવર છે.
આ પ્રમાણે આ આગમમાં પાંચ સંવરદ્વારમાં ચારિત્રની ૨૫ ભાવનાઓ બતાવી છે. આ ભાવનાઓના ચિંતન અને મનનથી સાધકને ત્યાગ ને તમય સંયમજીવન માત્ર બે મેક્ષના હેતુ માટે જીવવાની શિક્ષાને તાલિમ મળે છે, અને
