________________
૨ જતધારામાંથી ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્યને આરંભઃ તેની ' અગત્ય અભ્યાસની જરૂર : આજ દિન સુધીની સ્થિતિ : વિષયનું સ્પષ્ટીકરણ.]
ઉપરની આછી પરિચયરેખા પરથી પણ એ સ્પષ્ટ થયું હશે કે બાર, તેર અને ચૌદમા શતકના જૈન ગુજરાતી કવિઓ અને ગદ્યકારોએ ગુજરાતી પદ્ય અને ગદ્ય સાહિત્યનાં બીજ રોપ્યાં અને તેમાંથી અસાઈત, શ્રીધર આદિને ફણગા ફૂટી મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનું વટવૃક્ષ ફૂલ્યું ફાવ્યું. જૈન ગુજરાતી કવિઓનું એ અગત્યનું અને વિશિષ્ટ સ્થાન ધીર ધીર નરસિંહ મહેતા, મીરાંબાઈ, અખે, પ્રેમાનંદ શામળ અને દયારામ આદિ જૈનેતર ગુજરાતી કવિઓએ લીધું. જોકે તે સમય દરમિયાન નયસુંદર, સમયસુંદર, ઋષભદાસ, આનંદઘનજી અને યશોવિજયજી જેવા પ્રતિભાશાળી જૈન કવિઓએ પણ ગુજરાતી સાહિત્યમાં પોતાનું ઊંચું સ્થાન ટકાવી રાખ્યું છે. ગદ્ય સાહિત્યને વિચાર કરતાં ગુજરાતી ગદ્યકારો મધ્યકાળના અંત સુધી મુખ્યત્વે જૈન ગુજરાતી ગદ્યકારો જ છે પછી ભલે તેમાં જેને-તર ગદ્યનાં કેટલાક છાંટણાં હોય. આમ ગુજરાતી ભાષાના આદિ કવિઓ અને આદિ ગદ્યકારો બારથી ચૌદમા શતક સુધીના જન ગુજરાતી કવિઓ અને ગદ્યકારો છે. આથી જ હવે વિદ્વાનોમાં નરસિંહ મહેતાને “આદિ ગુજરાતી કવિ' તરીકે નહિ પણ પ્રથમ
૬. આ સંદર્ભમાં . ભો. જે. સાંડેસરાનું તેમના ઈતિહાસની કેડી”
પૃ. ૧૫૬ ઉપરનું નીચેનું વકતવ્ય પણ વિચારવા જેવું છે. શામળભટ પહેલાનું જે વાર્તાઓનું સાહિત્ય મળી આવે છે તે માટે ભાગે જેનેનું છે. આનો અર્થ કેટલાક “અતિજનો” કરે છે તેમ “ગુજરાતી સાહિત્યના ઉત્પાદક જેનો છે,” એમ નથી, પણ સાચવણના અભાવે વૈદિકનું ઘણું સાહિત્ય નાશ પામ્યું એટલો જ છે.”
