________________
૭૪
જૈનેતર ગદ્યધારામાં મળી આવતું ગદ્ય પ્રમાણમાં અપ છે અને વસ્તુતઃ દયારામ સુદ્ધાંએ પણ ગદ્યકાર તરીકે ગણનાપાત્ર સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી નથી. મધ્યકાળમાં ગુજરાતી ગદ્યને વેગ આપવાનું કાર્ય પણ મુખ્યત્વે તો જૈન ગદ્યકારોએ જ કર્યું છે. એમના એ સમગ્ર મધ્યકાલીન ગુજરાતી ગદ્યની વિપુલતાનો ખ્યાલ તે શ્રી ભે. જ. સાંડેસરાના તેમણે સંપાદિત કરેલ નેમિચંદ્ર ભંડારી વિરચિત “પષ્ટિશતકપ્રકરણની પ્રસ્તાવના પૃ. ૫ ઉપરના નીચેના શબ્દો ઉપરથી આવી શકશેઃ “અત્યારે ઉપલબ્ધ થતું જૂનું ગદ્ય પણ એટલું વિપુલ છે કે એનું પ્રકાશન કરવામાં આવે તો બૃહતકાવ્યદેહન” ના સુપ્રસિદ્ધ ગ્રંથ જેવડા ઓછામાં ઓછા સો ગ્રંથ તે સહેજે ભરાય. જોકે જુદા જુદા પ્રાચીન ગ્રંથભંડારો અને સંગ્રહમાં જે ગદ્યસાહિત્ય મારા . જોવામાં આવ્યું છે એ વિચારતાં મને લાગે છે કે આ વિધાનમાં સંભવ અત્યુતિને નહિ પણ અપતિનો છે.” આ સાથે અત્રે એ પણ ઉમેરવું જોઈએ કે અત્યાર સુધી ઉપર જે સર્વ ગદ્યસાહિત્યનો ઉલ્લેખ કરેલ છે તેમાં સાલ વગરની અજ્ઞાત કર્તાઓની અઢળક કૃતિઓનો સમાવેશ તે કર્યો જ નથી – કોઈ પણ જાતની માહિતી વિનાધી એવી કૃતિઓને સમાવેશ કે ઉલ્લેખ મહત્વનો કે આવશ્યક પણ લેખી શકાય નહિ.
છેલે અત્રે મધ્યકાળના ગુજાતી લેકસાહિત્યની પણ નોંધ લેવી આવશ્યક છે. “એનું કર્તવ ભલે અભણ પણ સંવેદનશીલ અને ભાવસમૃદ્ધ હૈયાંવાળાં નરનારીઓનું હોય છે. એટલે એની કહેણ સીધી અને અકૃત્રિમ, છતાં એ જ કારણે નગરોઘાનની નહિ પણ વગડાની સુંદરતાનો અનુભવ કરાવનારી અને એક પ્રકારની લક્ષણિક તાજગી ને ચાટવાળી હોય છે. યથાપ્રસંગ મર્માળી, લાઘવભરી અને લોકક૯૫નાને જ સૂઝે એવા મૌલિક અલંકારોથી ઓપતી એની વાણી અને વીર, શૃંગાર, કરુણ, અદ્ભુત, હાસ્ય, આદિ રસની એમાં થતી
