________________
R
છે. પ્રેમાનંદની પૂર્વે, પંદરસોળમા શતકના જૈન કવિઓની માફક, રાસના સમાન અર્થમાં “આખ્યાન' શબ્દનો ઉપયોગ અને પ્રયોગ આ યુગના પણ કેટલાક જન ગુજરાતી કવિઓએ કરી બતાવ્યો છે. સંઘવિજયનું “અમરસેન વરસેન રાજર્ષિ આખ્યાન' (૧૯૨૩), દેવચંદ્ર (૨)નું “પૃથ્વીચંદરાસ-આખ્યાન” (૧૬૪૦), ઉપાધ્યાય રાજરત્નનું “નવકાર આખ્યાન' (યાને રાજસિંહકુમારરાસ) (૧૬૪૯) આદિ તેના દષ્ટાંત છે. આ પૂર્વાધમાં સમર્થ કવિ ઋષભદાસ, હીરાનંદ, નખ ઉદ અને વાનો એ પાંચ જેન ગુજરાતી ગૃહસ્થ કવિઓ પ્રાપ્ત થાય છે. આમ સમગ્ર રીતે વિચારતાં સત્તરમાં શતનો પૂર્વાર્ધ ગુજરાતી સાહિત્યનો તેમ જ જન ગુજરાતી સાહિત્યને એક દેદીપ્યમાન યુગ – “અખાયુગ', – “નય-સમય–ષભ યુગ” છે. અને તે હવે પછી આવતા ગુજરાતી સાહિત્યના બીજા ઝળહળતા પ્રેમાનંદ યુગ અને આનંદઘન-યશોવિજય યુગની આગાહી રૂપ છે. આ મહાનિબંધને વિષય “સત્તરમા શતકના પૂર્વાર્ધના. જૈન ગુજરાતી કવિઓ' હેઈ તેમાં સ્વાભાવિક રીતે જ અખાયુગના યાને પ્રેમાનંદ પૂર્વેના “નય-સમય-૨ષભ યુગ” ઉપર જ વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.
સત્તરમા શતકના ઉત્તરાર્ધ યાને પ્રેમાનંદ યુગમાં શ્રેષ્ઠ આખ્યાનકાર અને કવિશિરોમણિ પ્રેમાનંદ (ઈ.સ. ૧૬૪૯થી૧૭૧૪). ઉપરાંત જ્ઞાનાશ્રયી કવિ ભાણદાસ અને વિશ્વનાથ જાની, ગૂગલી બ્રાહ્મણ, મુકુંદ, રતનજી, પ્રેમાનંદસુત વલ્લભ (શંકાસ્પદ કવિ), રત્નેશ્વર, વીરજી, વણિક હરિદાસ, વણિક દ્વારકાદાસ, સુંદર મેવાડે, વલ્લભ ભદ, તુલસી, જગન્નાથ, સુરતના વણિકબંધુઓ લઘુ અને સુખે, વલ્લભ મેવાડે, નારાયણ કવિ, કવિ વૈકુંઠદાસ, હામા આદિ આખ્યાનકાર કવિઓ સુવિદિત છે. આ ઉત્તરાર્ધમાં પારસીઓ પાસેથી પણ ગુજરાતી સાહિત્યને ચાર નામેહ– ચરિત્રો મળે છે. સુરતના વતની બેદ રૂસ્તમ પતને આપેલાં એ ચાર નામહ
