________________
લકા
વિતા અને
નિતર માં ઉતરાર્ધમાં આ
૬૧ સંવાદ', ગેપાલ કવિની “ગોપાલ ગીતા' (ગુરુશિષ્ય સંવાદ છે) (૧૬૪૯) આદિ જૈનેતર ગુજરાતી સંવાદ સાહિત્યના નમૂના છે. તે જ પ્રમાણે ઋષભદાસ કૃતિઓમાં આવતા અનેક ટૂંકા સંવાદો. સમયસુંદરનો દાનશીલતપ ભાવનાસંવાદ (યાને સંવાદશતક) ધનહર્ષને ૯૫ કડીનો “મંદોદરી રાવણ સંવાદ' (૧૯૨૫), શ્રીસારનો ! ૧૦૮ કડીને ખેતી કપાસીઆ (સબંધ) સંવાદ' (૧૯૩૩), દેવરાજને હરિણીસંવાદ' (૧૬૦૮), લુણસાગરનો “અંજનાસુંદરી સંવાદ' (૧૬૩૩), વગેરે જૈન ગુજરાતી સંવાદ સાહિત્યના નમૂના છે. આ પૂર્વાર્ધને જૈન ગુજરાતી સાહિત્યમાં કેવળ જૂની પ્રણ-- લિકાના રાસ જ માત્ર મળ્યા છે એમ નથી. નવી પ્રણાલિકાની જ્ઞાનાશ્રયી કવિતા અને રસપ્રદ સંવાદસાહિત્ય પણ તેમાં પ્રાપ્ત થયું છે. જૈન રાસાઓને મળતાં જૈનેતર આખ્યાને પણ આ યુગમાં સારા પ્રમાણમાં ખેડાયાં છે જેને પાછળથી ઉત્તરાર્ધમાં આખ્યાન કારશિરોમણિ પ્રેમાનંદ નવો ઓપ અને નવી ઝમક આપે છે. આ પૂર્વાર્ધના નયસુંદર, સમયસુંદર અને ઋષભદાસ જેવા પ્રથમ. પંક્તિના ત્રણ સમર્થ જૈન ગુજરાતી કવિઓનું વિપુલ સર્જન તે તરત આગળ તરી આવે છે. મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં અનિવાર્ય એવું સાંપ્રદાયિક તત્ત્વ બાદ કરતાં તેમાં ઊંચા પ્રકારની રસવૃત્તિ અને કાવ્યકલા અવશ્ય જોવા મળે છે. પ્રમાણમાં ઓછું સંશોધાયેલું અને ઓછું પ્રચાર પામેલું એ ગુજરાતી સાહિત્ય હવે જેમ જેમ વધુ સંશધાતું અને વધુ પ્રચાર પામતું જાય છે તેમ તેમ તેની ખૂબીઓ પણ વધુ પ્રકાશમાં આવતી જાય છે. આખ્યાનકારશિરોમણિ પ્રેમાનંદના આગમન માટે યોગ્ય ભૂમિકા તૈયાર કરવામાં અન્ય જૈનેતર કવિઓની માફક આ પૂર્વાર્ધના તેના પુરોગામી એ ત્રણ સમર્થ જૈન ગુજરાતી રાસકારે – આખ્યાનકારો, નયસુંદર, સમયસુંદર અને ઋષભદાસે તેમ જ આ પૂર્વાર્ધના બીજા અનેક જન ગુજરાતી કવિઓએ પણ પિતાને ઉચિત ફાળો આપે
