________________ દંપતી-જીવન. . થતી હતી. આકાશ આછા વાદળી રંગના અભથી સદૈવ ઘેરાયેલું રહેતું હતું અને તાપનું નામ નિશાન નહતુંપરંતુ કેણ જાણે શાથીએ હજી વૃષ્ટિ થઈ નહતી અને તેથી તથા પ્રાણદાયક પવનના અભાવથી લેકે આકુળ-વ્યાકુળ થઈ ગયાં હતાં. આ સમયે માંડલ નગરમાં આવેલા એક ભવ્ય મહાલયમાં સુશોભિત ઓરડાની - ધ્યમાં હિંબા ઉપર બે સ્ત્રીઓ અને તેમની વચ્ચે એક પુરૂષ, એ પ્રમાણે ત્રણ મનુષ્યો બેઠેલાં અને ધીમે ધીમે હિંચકા ખાતાં દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. આ ત્રણે મનુષ્યોનું વય લગભગ સમાનજ જણાય છે; તે પણ સાધારણ રીતે શરીરનાં કદમાં પુરૂષ કાંઈક ઉંચે અને સામર્થ્યસંપન્ન હતો. જ્યારે બન્ને સ્ત્રીઓ કાંઈક નીચી અને કમળાંગી હતી. આ ત્રણે મનુષ્યો યૌવનવય પસાર કરી ગયા હતાં; તે પણ યૌવનાવ. સ્થાનું માહારી તેજ તેમનાં સમસ્ત શરીરમાં હજીપણ ઝળકી રહ્યું હતું. બે સ્ત્રીઓની વચ્ચમાં બેઠેલે પુરૂષ શરીરે મજબુત અને ગૌરાંગ હતો અને તેની વિશાળ ચક્ષુઓ અને ભવ્ય વદન ઉપરથી તે કઈ ગૌરવશાળી પુરૂષ હોય, એમ જણાતું હતું. એ પુરૂષની બન્ને બાજુએ બેઠેલી સ્ત્રીઓ પદ્મના સૌરભયુક્ત શરીરવાળી અને મૃગીનાં જેવાં લેનવાળી જાણે સુંદરીઓ હોય નહિ? એમ તેમનાં અસાધારણ વણિક કામમાં વિધવા-વિવાહ પ્રચલિત હતા, એમ જણાતું નથી. વસ્તુપાળના સમકાલિન કીતિકૌમુદીના રચનાર ખુદ સોમેશ્વર કવિએ અને વસ્તુપાળનાં અવસાન પછી બેજ વર્ષે વસ્તુપાળ ચરિત્ર રચનાર શ્રી છનહર્ષગણિએ કુમારદેવી વિધવા હતી અને તેની સાથે અશ્વરાજે પુનર્લગ્ન કર્યું હતું, એવભાવ પોતાનાં કાવ્યોમાં કેાઈ સ્થળે દર્શાવ્યો નથી. ખરી હકીકત તો એવીજ હતી કે એક સમયે અશ્વરાજ અને કુમારદેવી ઉભય ઉપાશ્રયે આચાર્ય શ્રી હરિભવની ધર્મદેશના સાંભળવાને ગયાં હતાં. આચાર્યશ્રી કુમારદેવીનાં શરીરનાં શુભ લક્ષણે જોઈને . પ્રસંગોપાત્ત તેના તરફ જતા હતા, તે ઉપરથી ધર્મદેશના બંધ થયાં પછી અશ્વરાજે એકાંતમાં એમ કરવાનું કારણ પૂછ્યું. આચાર્યશ્રીએ જવાબ આપ્યો કે તેના શરીરનાં એવાં ચિન્હ છે કે તેનાં ઉદરથી ધર્મ ધુરંધર અને મહા પરાક્રમી પુરૂષોત્તમ ઉત્પન્ન થાય. આ ઉપરથી અધરાજે કુમારદેવીને પોતાની અધોગના બનાવી. આટલી હકીકત ઉપરથી કુમારદેવી બાળવિધવા હતી કે એ સમયે વણિક કેમમાં પુનલગ્નને પ્રચાર હતા, એમ માનવું એ કેવળ અગ્ય છે. –લેખક.